Γράφτηκε πριν από ένα μήνα, στην ατμόσφαιρα του περίφημου Ζαλόγγου και της "εθνικής ανησυχίας" για τον κλονισμό της ιστορικής τάξης και των αληθειών της. Το κείμενο αυτό ήταν η τακτική δεκαπενθήμερη συνεργασία μου στο ΕΘΝΟΣ του Σαββάτου.
.....................................................................
Οι κατασκευασμένες αλήθειες της Ιστορίας, όπως συμβαίνει με όλους τους μύθους, αφορούν μια παιδική ηλικία: της συλλογικής μας ταυτότητας. Όπως κάθε παιδική ηλικία, αναζητεί κι αυτή βεβαιότητες. Χρειάστηκε χρόνος για να κοιτάξουμε την Ιστορία και τις αφηγήσεις της με επιφύλαξη. Να τη δούμε, δηλαδή, ως επιστήμη και όχι ως μαρτυρία αυτοεπιβεβαίωσης ή παραγωγής φρονήματος. «Αν οι Γάλλοι θέλουν να πληροφορηθούν για τους Ναπολεόντειους πολέμους, θα ήταν χρήσιμο να διαβάσουν τον αγγλικό Τύπο της εποχής», έλεγε ο Ράσελ. Αυτό σημαίνει διδασκαλία της Ιστορίας (και) από τις πηγές του αντιπάλου, συνθήκη που καλλιεργεί τη σ χ ε τ ι- κ ό τ η τ α και τη γόνιμη αμφιβολία, λειτουργώντας συγχρόνως αποτρεπτικά στην εμπάθεια και τις άκριτες προσηλώσεις.
Θα πει κανείς, και ορθά, ότι εφόσον ο καθημερινός πολιτισμός είναι μια συνισταμένη από συνειδήσεις, το πνεύμα της πρωτογένειας πάντοτε θα προέχει, θα εμφανίζεται ως κυρίαρχη κλίση, πολύ ισχυρότερη από τη δειλά διδασκόμενη αμφιβολία, που προσβλέπει στο μοντέλο του κριτικού ανθρώπου. Ποια οργανωμένη παιδεία, άλλωστε, μπορεί να αγνοήσει τον εθνικό ρόλο της Ιστορίας ή να ελέγξει τις σχεδόν ορμέμφυτες ιδέες της υπεροχής; Χρειάζεται πνευματική περιέργεια, αίσθημα ταυτοτικής ασφάλειας, αυτογνωσία και ευφάνταστα αντανακλαστικά, για να πεις κάτι σαν αυτό που διάβαζα πρόσφατα: ότι «Ιστορία είναι η βεβαιότητα που εμφανίζεται στο σημείο όπου η ατέλεια της μνήμης συναντά την ανεπάρκεια της τεκμηρίωσης».
Θέλουμε την αλήθεια για τα γεγονότα; Πρέπει να θυμηθούμε το πρώτο κεφάλαιο στο «Μοναστήρι της Πάρμας» του Σταντάλ. Εκεί ο νεαρός Φαμπρίτσιο ντελ Ντόγκο, γοητευμένος απ’ τη Ναπολεόντεια περιπέτεια, φτάνει από το Μιλάνο στις παρυφές του Βατερλό, βοηθάει τυχαία στη μάχη και παρακολουθεί σκηνές από την πιο κρίσιμη στιγμή της Ευρώπης χωρίς να καταλάβει ότι έλαβε μέρος, ότι έχει συμβεί κάτι κοσμοϊστορικό, που το παρακολούθησε και το είδε! Δεν υπάρχει, πιστεύω, πιο σπαρταριστή αμφισβήτηση ιστορικής αυτοψίας απ’ τις συγκεκριμένες σελίδες.
Αν δούμε προς το μέρος μας, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι σε μια χώρα που το παρελθόν διδάσκεται χωρίς κριτική διάθεση (και συχνά η επιφύλαξη ισοδυναμεί με σκάνδαλο), η διόγκωση του φαντασιακού είναι το αναπόφευκτο παρεπόμενο. Κι αυτή, με τη σειρά της, οδηγεί στην ιδέα της τελεσίδικης εθνικής μοίρας, μιας κουλτούρας όπου φίλοι, αντίπαλοι και αξίες, σαν πεπρωμένο αδράνειας, είναι όροι για πάντα σταθεροί, οφειλή και εσαεί ομηρεία σε αμετάβλητα στερεότυπα.
.....................................................................
Οι κατασκευασμένες αλήθειες της Ιστορίας, όπως συμβαίνει με όλους τους μύθους, αφορούν μια παιδική ηλικία: της συλλογικής μας ταυτότητας. Όπως κάθε παιδική ηλικία, αναζητεί κι αυτή βεβαιότητες. Χρειάστηκε χρόνος για να κοιτάξουμε την Ιστορία και τις αφηγήσεις της με επιφύλαξη. Να τη δούμε, δηλαδή, ως επιστήμη και όχι ως μαρτυρία αυτοεπιβεβαίωσης ή παραγωγής φρονήματος. «Αν οι Γάλλοι θέλουν να πληροφορηθούν για τους Ναπολεόντειους πολέμους, θα ήταν χρήσιμο να διαβάσουν τον αγγλικό Τύπο της εποχής», έλεγε ο Ράσελ. Αυτό σημαίνει διδασκαλία της Ιστορίας (και) από τις πηγές του αντιπάλου, συνθήκη που καλλιεργεί τη σ χ ε τ ι- κ ό τ η τ α και τη γόνιμη αμφιβολία, λειτουργώντας συγχρόνως αποτρεπτικά στην εμπάθεια και τις άκριτες προσηλώσεις.
Θα πει κανείς, και ορθά, ότι εφόσον ο καθημερινός πολιτισμός είναι μια συνισταμένη από συνειδήσεις, το πνεύμα της πρωτογένειας πάντοτε θα προέχει, θα εμφανίζεται ως κυρίαρχη κλίση, πολύ ισχυρότερη από τη δειλά διδασκόμενη αμφιβολία, που προσβλέπει στο μοντέλο του κριτικού ανθρώπου. Ποια οργανωμένη παιδεία, άλλωστε, μπορεί να αγνοήσει τον εθνικό ρόλο της Ιστορίας ή να ελέγξει τις σχεδόν ορμέμφυτες ιδέες της υπεροχής; Χρειάζεται πνευματική περιέργεια, αίσθημα ταυτοτικής ασφάλειας, αυτογνωσία και ευφάνταστα αντανακλαστικά, για να πεις κάτι σαν αυτό που διάβαζα πρόσφατα: ότι «Ιστορία είναι η βεβαιότητα που εμφανίζεται στο σημείο όπου η ατέλεια της μνήμης συναντά την ανεπάρκεια της τεκμηρίωσης».
Θέλουμε την αλήθεια για τα γεγονότα; Πρέπει να θυμηθούμε το πρώτο κεφάλαιο στο «Μοναστήρι της Πάρμας» του Σταντάλ. Εκεί ο νεαρός Φαμπρίτσιο ντελ Ντόγκο, γοητευμένος απ’ τη Ναπολεόντεια περιπέτεια, φτάνει από το Μιλάνο στις παρυφές του Βατερλό, βοηθάει τυχαία στη μάχη και παρακολουθεί σκηνές από την πιο κρίσιμη στιγμή της Ευρώπης χωρίς να καταλάβει ότι έλαβε μέρος, ότι έχει συμβεί κάτι κοσμοϊστορικό, που το παρακολούθησε και το είδε! Δεν υπάρχει, πιστεύω, πιο σπαρταριστή αμφισβήτηση ιστορικής αυτοψίας απ’ τις συγκεκριμένες σελίδες.
Αν δούμε προς το μέρος μας, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι σε μια χώρα που το παρελθόν διδάσκεται χωρίς κριτική διάθεση (και συχνά η επιφύλαξη ισοδυναμεί με σκάνδαλο), η διόγκωση του φαντασιακού είναι το αναπόφευκτο παρεπόμενο. Κι αυτή, με τη σειρά της, οδηγεί στην ιδέα της τελεσίδικης εθνικής μοίρας, μιας κουλτούρας όπου φίλοι, αντίπαλοι και αξίες, σαν πεπρωμένο αδράνειας, είναι όροι για πάντα σταθεροί, οφειλή και εσαεί ομηρεία σε αμετάβλητα στερεότυπα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου