Το ασύμβατο

Σε μια από τις ιστορίες στην "Αθανασία των Σκύλων", υπάρχει ένα τετράποδο που περιγράφει συνήθειες και χαρακτηριστικά του αφεντικού του. Είναι η μόνη απ' τις ιστορίες που ένας σκύλος μιλά πρωτοπρόσωπα."Υπάρχουν βέβαια και πράγματα ακατανόητα", εξομολογείται σε ένα σημείο για τη σχέση τους, "που μας κάνουν απόλυτα ξένους. Δεν θα ήμασταν συμπληρωματικοί, διαφορετικά. Διαβάζω, π.χ., συχνά στις σημειώσεις του μια πραγματικότητα που δεν είναι πραγματικότητα", και παραθέτει μια σημείωση του αφεντικού του που δεν καταλαβαίνει : "Μάχη τού Μόντε Καζίνο. Ένας τραυματισμένος Αμερικανός (νέος, σχεδόν αγόρι) σε λίγο θα πεθάνει. Δεν υπάρχει λογοτεχνικός θάνατος. Ο τραυματίας πεθαίνει κάθε φορά που διαβάζονται αυτές οι σελίδες. Κανένας γραπτός θάνατος δεν είναι οριστικός".

Με είχε απασχολήσει αν μπορεί αυτός ο αναγνώστης σκύλος, όσο παραμυθένια κι αν καταστήσω την ιστορία, να μιλά σαν διανοούμενος. Βέβαια από τον Αίσωπο και τον Λαφοντέν μέχρι τον Μίκυ Μάους, είναι άπειρα τα ζώα που όχι μόνο σκέπτονται αλλά υποστηρίζουν ακόμα απόψεις και αρχές. Γιατί ο σκύλος της ιστορίας Νο 46 δεν μπορεί να σκέπτεται κριτικά ή να απορεί;
Το ζήτημα είναι μεγάλο. Πόσο μπορεί να αποστεί μια συμπεριφορά απ' τον τύπο του ήρωα; Τι μπορεί να πει και τι όχι, ένας γραπτός χαρακτήρας; Οι ήρωες του Σέξπιρ -ένας καπετάνιος ή ένας υπηρέτης- περιγράφουν συχνά τα φαινόμενα με βλέμμα και λόγο του συγγραφέα τους. Ο Οθέλος μιλάει (θυμάμαι άραγε σωστά;) για την βροντή σαν κάτι που το κανόνι ζηλεύει και μιμείται. Παρομοιώσεις, σπουδαίες μεταφορές, μπαίνουν στο στόμα προσώπων που κανονικά θάπρεπε να μιλούν σαν αυτό που είναι.

Αναγνώρισα μιαν ανάλογη "άδεια" πρόσφατα στον σημαντικότατο Αλέκο Σακελλάριο. Στον "Ηλία του 16ου", ο μεταμφιεσμένος σε αστυφύλακα Χατζηχρήστος (τσιλιαδόρος του Βέγγου που επιχειρεί μια διάρρηξη) σύρεται, απ' το δρόμο όπου περιμένει, στο διαμέρισμα των χαρτοπαικτών. Καλείται να διαλευκάνει μιαν απώλεια τιμαλφών, σε λίγο όμως στο διαμέρισμα καταφθάνει και ένας πραγματικός αστυφύλακας, με βαθμό μεγαλύτερο.

Ο Χατζηχρήστος που προσπαθεί να φύγει αλλά τον εμποδίζουν οι εμπλεκόμενοι, δίνει ένα ρεσιτάλ απελπισίας που καταλήγει σε δύο, σχετικές με όσα λέμε, φράσεις. Η μια στα μέτρα του λαικού χαρακτήρα, η άλλη όμως ξεκάρφωτη, τίτλος της θρυλικής άριας απ' την Traviata που ο συγκεκριμένος ήρωας αποκλείεται να ξέρει. Λάθος του σεναρίου, επιθεωρησιακή παρόρμηση, φλερτ με το παράλογο; "Και τώρα εγώ μπορώ να φύγω", λέει στον "συνάδελφο". "Μπορώ να φύγω, έτσι; Αρχηγού παρόντος πάσα αρχή παυσάτω, γεια σας, φεύγω, Addio del passato.