Η εποχή

Εκτός απ’ την τεχνητή βροχή, που πάντα αναγνωρίζεται στο σινεμά και την καταλαβαίνουμε εύκολα απ’ την ασυνέχεια, την ανισομερή πτώση της, κλπ, υπάρχει ένα άλλο στοιχείο που είναι αδύνατο να αναπαρασταθεί: Η εποχή, όπως την "αναγνωρίζουμε" στις παλιές φωτογραφίες. Ποιος κινηματογραφικός Μεσοπόλεμος δεν ήταν εγχείρημα του ενδυματολόγου; Ας θυμηθούμε την πινακοθήκη των ηρώων στον εξαίσιο "Κονφορμίστα", ή στο "1900" του Μπερτολούτσι. Οι φινέτσα και η χάρη στις μπούκλες της Ντομινίκ Σαντά μας γοήτευσε, παρέμεινε ωστόσο πράξη της κομμωτικής.

Η πιο φυσική σκέψη είναι να υποθέσουμε ότι με την ιστορική αναπαράσταση, οι γραμμές, το χτένισμα, το παλιό αόριστο ήθος στην κίνηση, θα κάνει τον σύγχρονο ηθοποιό «ιστορική» παρουσία. Ωστόσο, να που καμιά μπριγιαντίνη δεν παλιώνει το κεφάλι του πρωταγωνιστή. Υπάρχει ένα άγνωστο, ανεντόπιστο και μη αναπαραστάσιμο στοιχείο. Κάτι σαν ιδέα και αίσθηση γνησιότητας. Με κάποιον μυστηριώδη τρόπο είναι καταγραμμένη ταυτοτικά η ίδια η εποχή, που επιφυλάσσεται στη μίμηση και αρνείται την αναπαραγωγή της.

Το πνεύμα της εποχής δεν είναι έργο ενδυματολογικής αλήθειας, πολύ λιγότερο βέβαια του φόντου και των επίπλων ενός στούντιο. Μια ολόκληρη περιοχή ηθών, αισθημάτων, σχέσεως με τον παλιό κόσμο, έχει καταγραφεί στην έκφραση, στο σώμα, στα νοήματα του βλέμματος, στη μετωπική αντιμετώπιση της μηχανής από τον φωτογραφούμενο (αχνοφαίνονται ο δισταγμός και η επιφύλαξη για την κάμερα), ακόμα και το κινησιολογικό ύφος μέσα στην πόλη είναι ιδιαίτερο, αν πρόκειται για εξωτερικό χώρο.

Δεν είναι ότι έχουν χαθεί μια σειρά από κώδικες. Κι αυτούς ακόμα αν μιμηθούμε (πράγμα εύκολο στο σινεμά), η αναπαράσταση πείθει ελάχιστα. Στον φωτογραφημένο απόντα η εποχή δηλώνεται από βουβά και ανεντόπιστα (αλλά επίμονα) σημεία. Θα πρόσθετα βιαστικά ότι το ίδιο συμβαίνει με την παλιά πόλη και τους αστικούς χώρους. Κάθε απόπειρα να αποδοθούν δρόμοι, λεωφόροι, πλατείες είναι ακατόρθωτη. Το βλέπω ακόμα και σε μεσαιωνικές πόλεις όπου δεν έχει αλλάξει ούτε ένα κάγκελο μπαλκονιού.

Ο οικισμός, όπως ο άνθρωπος, έχει αναγνωρίσιμο πνεύμα. Με ό,τι κι αν μπολιάσουμε μια παλιά φωτογραφία, παρά την αρωγή των πιο τέλειων μέσων στο κολάζ, η παλιά εικόνα μιλά πάντα για το δικό της χρόνο και την απουσία. Μοιάζει με κάτι που μου είχε αφηγηθεί ο Α.Ν., απόγονος ισπανόφωνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Όταν κάποτε στην Ισπανία αγόρασε μιαν ομπρέλα, μιλώντας τα ισπανικά του παππού του, τον ρώτησαν από ποια περιοχή της χώρας είναι. Καταγόταν από μια μακρινή περιοχή του χρόνου. 

Φωτογραφία άγνωστης οικογένειας. Από το παζάρι της Κυριακής, 27.7.2014