Oι διακοπές του κυρίου Ιλό

Και τώρα που οι περισσότεροι θα απουσιάζουμε σε μακρινούς ή πλησιέστερους τόπους, ο καθένας θα μπορούσε να θυμηθεί το μοναδικό αριστούργημα του Ζακ Τατί, Οι διακοπές του κυρίου Ιλό (1952). Προσωπικά το θεωρώ την ευγενέστερη και πιο μελαγχολική ταινία τού υποτιθέμενου κωμικού σινεμά. Τα πρόσωπα των παραθεριστών της ακτής του Ατλαντικού, οι σιωπές, ο τόπος που είναι ένα χωριό (Saint Marc sur mer) της Βρετάνης, ο απόλυτα μοναχικός και αδέξιος κύριος Ιλό (που σε όλο το φίλμ κινείται και δεν λέει ούτε μια λέξη), είναι ένα χαμηλόφωνο ελεγείο για τις μέρες του καλοκαιριού. Αργότερα (1954) ο Τατί έκανε ένα ακόμη αριστούργημα, τις Μέρες Γιορτής. Οι μεταγενέστερες ταινίες του δεν με ενδιέφεραν.

Θυμάμαι ότι είχα πρωτοδεί τον Κύριο Ιλό σε ένα θερινό σινεμά της Πατησίων. Όπως πάντα συμβαίνει, είδα ένα μέρος μόνο του φιλμ. Η πυκνότητά του σε κάνει να χάσεις πολλά σημεία (εκφράσεις, ευρήματα, κινησιολογικές λεπτομέρειες, τη λυρική συνοχή του συνόλου).
Με εντυπωσίασε όταν ένας συμφοιτητής μου έκανε ορισμένες παρατηρήσεις για πράγματα που δεν είχα δει, δεν είχα προσέξει. Συγκεκριμένα, θυμάμαι να μου επισημαίνει τη στιγμή, της τελευταίας ημέρας, που ο Ιλό, αγνοημένος από τους υπόλοιπους θαμώνες του ξενοδοχείου, προσπαθεί να χαιρετήσει αυτούς που φεύγουν, να αποσπάσει το ενδιαφέρον τους. Μού είχε ξεφύγει η δραματική ομορφιά της σκηνής. Ο συμφοιτητής μου εκείνος, για την ιστορία, ήταν ένας ταλαντούχος θεατής, που τελικά έβαλε τη νοημοσύνη του στην υπηρεσία άλλων, πρακτικότερων ενασχολήσεων. Είχε προλάβει να κάνει το 1968 μια πρωτόλεια ταινία μικρού μήκους.

Ξαναβλέπω συνεχώς από τότε τον Κύριο Ιλό. Η ταινία όχι μόνο δεν έχει χάσει κάτι από την φρεσκάδα της, αλλά τώρα φαίνεται πυκνότερη, αυστηρότερη, σχεδόν ένας κανόνας κινηματογραφικής γραφής, μια πηγή αισθημάτων που παράγονται από την απαράμιλλη εικόνα, το ύφος, τις χρήσεις του γκαγκ, την έκπληξη της χειρονομίας. Ο Τατί κατάφερε να κινήσει τα πρόσωπά του μέσα σε ένα κλίμα παράδοξης αθωότητας. Η παιδική του αφήγηση (οι διακοπές που αρχίζουν και τελειώνουν)συγκινεί και γοητεύει. Μόνον ένα ζευγάρι ηλικιωμένων Άγγλων τον πλησιάζει, ενώ κάθεται στην παραλία, λίγο πριν φύγει. «Γειά σας. Θα έρθουμε πάλι του χρόνου» του λένε και απομακρύνονται.
Στο Saint Marc sur mer, ένα χάλκινο άγαλμα του κυρίου Ιλό, μισόν αιώνα μετά, στέκεται στην άκρη της παραλίας και κοιτάζει τη θάλασσα.