Παραπειστικά

Συχνά, παραπειστικά στοιχεία συγκαλύπτουν μια πραγματική ταυτότητα: η σιωπή ενός προσώπου, οι κινήσεις, ακόμα και η τονικότητα στην ομιλία, μπορεί να ανακινούν κάτι το οποίο θαυμάσαμε στο παρελθόν. Για χρόνια, χάρις στα ολοστρόγγυλα γυαλιά του, είχα συνδέσει έναν ανύποπτο γείτονα με την εικόνα του Λε Κορμπιζιέ. Την ίδια εποχή οι αφέλειες και η αλογοουρά μιας νεαρής, με παρέπεμπαν στην Χέπμπουρν και τις "Διακοπές στη Ρώμη", ώσπου να δεχθώ τις υπηρεσίες της σε ένα κουρείο, με ένα ημίωρο ρεσιτάλ μωρολογίας. Κάτι ανάλογο είχε συμβεί στο Κουκάκι με έναν συνταξιούχο, που το πάνινο στρογγυλό καπέλο και το μπαστούνι του, έχτισαν, δεν ξέρω πώς, την εντύπωση ενός καλλιεργημένου γκαλερίστα. 

Αλλά και το άπλώς προσεγμένο γούστο, χωρίς επώνυμες παραπομπές, το ίδιο παραπλανά. Τα ρούχα, το μακιγιάζ, τα κλασικά Ray-ban ηλίου, είναι στοιχεία που ντύνουν κολακευτικά την ευήθεια. Στην κομψότητα αρέσει να μεταδίδει λανθασμένα συμπεράσματα, και το κάνει αποτελεσματικά και συχνά. Μένουμε ανύποπτοι για τα διανοήματα που κρύβει η αγορασμένη καλαισθησία, όχι πως δεν μπορεί να συμβεί το ίδιο –ίσως και δραστικότερα–, με τη φυσική ομορφιά που σιωπά. Το είδα συχνά στο παρελθόν. Όμως ένας θαυμαστής τού ανδρικού κάλλους το διατύπωσε με αναντίρρητη σοφία: «είναι ευτύχημα που δεν ακούσαμε ποτέ τον Αντίνοο να μιλά». Η φράση θυμίζει με πλάγιο τρόπο το «Πολυαγαπημένος βλάκας», χαρακτηρισμό του Τόμας Μαν για κάποιον σερβιτόρο στη Ζυρίχη, που δεν κατάλαβε ποτέ τον συγγραφικό (πλατωνικό, όπως βεβαιώνει η κόρη του) θαυμασμό.


Το 1990, στου "Ζώναρς", ο Μιχάλης Κατσαρός μού εκμυστηρεύτηκε μια παρεμφερή εντύπωση, όχι λιγότερο ενδιαφέρουσα, για τον ωραιότερο Έλληνα του 1945. «Άδωνις με λευκό, ανοιχτό πουκάμισο. Άρκεσε να τον ακούσω με προφορά επαρχιώτη στην κοσμοπλημμύρα του Παναθηναϊκού Σταδίου, για να καταρρεύσει ο μύθος: Νίκος Ζαχαριάδης».

Το μόνο που δεν μπορούμε να ισχυριστούμε, αν και κάποτε το σκεφτήκαμε, είναι ότι το ίδιο συμβαίνει και στη λογοτεχνία. Ότι, δηλαδή, η στιλιστική αρτιότητα μπορεί –κι αυτή– να κρύβει το κενό, αφού το έργο, μορφή φτιαγμένη από σημασίες, είναι οριστική ενότητα των δύο, «ασχιδής και αναποκόλλητη σαν το πουκάμισο του Νέσσου», όπως έλεγε ο σοφός συνοδός (1929-2005) των νεανικών μας εξόδων, εξηγώντας μας πάνω από κοκκινιστά τη σύναψη του νοήματος με τη μορφή.