Μια συνάντηση με τον Μαρξ και την οικογένειά του

[Ο Τζον Σουίντον, αμερικανός δημοσιογράφος (1829-1901) συναντά τον Καρλ Μαρξ)


[...] Δεν βιάζεται, είναι χαλκέντερος, με τη δωρεά της υψηλής εφυίας. Πολύ διεισδυτικός, φτάνει σε απλησίαστα διανοητικά ύψη. [...] Όταν ήρθα πρόσφατα στο Λονδίνο, εκείνος βρισκόταν στο Ραμσγκέιτ, το γνωστό και προσφιλές παραθαλάσσιο θέρετρο των κατοίκων της βρετανικής πρωτεύουσας. Εκεί πήγα και τον βρήκα στο εξοχικό του, περιτριγυρισμένο από την οικογένειά του: τα παιδιά και τα εγγόνια του. Η χαριτωμένη και ευγενική γυναίκα η οποία με υποδέχεται στην πόρτα, στεφανωμένη με αύρα αγιότητας και φωνή γλυκειά, είναι χωρίς καμιά αμφιβολία η οικοδέσποινα, η σύζυγος του Καρλ Μαρξ. Εκείνου του κυρίου στα εξήντα, που στέκεται απέναντί μου μεγαλοπρεπής και ευγενής, με το τεράστιο κεφάλι και τα φουντωτά γκρίζα μαλλιά.
[...] Ο τρόπος με τον οποίο συζητά μου θύμισε την ελευθερία της σκέψης του Σωκράτη: είναι ικανός να πηγαίνει από το ένα θέμα στο άλλο, με δημιουργικό, παραστατικό και ειλικρινή τρόπο, με λόγο διανθισμένο από σκωπτικές αιχμές, λαμπερό χιούμορ και παιγνιώδη διάθεση. Μίλησε έντονα για τις πολιτικές δυνάμεις και τα λαικά κινήματα των ευρωπαικών χωρών: την ευρύτητα του ρωσικού πνεύματος, την κινητικότητα της γερμανικής σκέψης, τη δραστηριότητα των Γάλλων, τη στατικότητα των Άγγλων. Μίλησε με εμπιστοσύνη και αισιοδοξία για την υπόθεση της Ρωσίας [...] με ευθυμία για τη Γαλλία και με απογοήτευση για την Αγγλία, κάνοντας περιφρονητική αναφορά στις "ατομιστικές μεταρριθμίσεις" οι οποίες απασχολούν διαρκώς τους άγγλους βουλευτές.
[...] Η ερώτησή μου "Γιατί σήμερα δεν είστε πολιτικά ενεργός;" έγινε δεκτή ως απορία κάποιου ανίδεου στον οποίο δεν μπορούσε να απαντήσει ευθέως. Στο αίτημά μου για εξηγήσεις, γιατί το "Κεφάλαιο", το μεγάλο του έργο, αυτή η καλλιεργημένη γη που απέδωσε μια τόσο πλούσια συγκομιδή, δεν είχε μεταφραστεί στα αγγλικά ενώ ήδη είχε κυκλοφορήσει στα ρωσικά και στα γαλλικά, εκείνος φάνηκε ανίκανος να απαντήσει αν και πρόσθεσε ότι του είχε προταθεί ήδη από εκδοτικό οίκο της Νέα Υόρκης. Πρόσθεσε ακόμα ότι το βιβλίο, το οποίο έχει κυκλοφορήσει, αποτελεί απόσπασμα ενός πολύ ευρύτερου τριμερούς έργου για τη Γη, το Κεφάλαιο και την Πίστ (ταπεζική).
Στην παραλία συναντάμε τους οικείους του, τις δύο κόρες με τα παιδιά τους και τους γαμπρούς του, ο ένας απ' τους οποίους είναι καθηγητής στο Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου και ο άλλος, εάν θυμάμαι καλά, είναι διανοούμενος. Ένας γλυκύτατος οικογενειακός πίνακας. [...] Ο Καρλ Μαρξ ξέρει την τέχνη να είσαι παππούς, όπως ο Βικτόρ Ουγκό, αλλά είναι πιο τυχερός απ' αυτόν, γιατί όλοι οι κατιόντες του είναι ακόμη στη ζωή και γιορτάζουν γενέθλια.


ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, 205-206, σελ. 197. Απόδοση ΦΑΝΗ ΜΟΥΡΙΚΗ.

 

 

 

Αφαία

Για τους πλησιέστερους προορισμούς δεν είναι άσχημo λίγες μέρες ή ώρες να είσαι μόνος. Η μόνη δυσκολία είναι να αφήσεις έκθετα τα ρούχα σου στην παραλία ή, για πιο κρίσιμες αποφάσεις, αν θα φας εδώ ή εκεί. Τον Αύγουστο, μετά από πολλά χρόνια ξαναβρέθηκα στην Αίγινα. Ο δεύτερος επισκέπτης της Αφαίας, ένας Ισπανός απ' τη Μαδρίτη, μόνος κι αυτός, με φωτογράφησε και μου έστειλε σήμερα τη φωτογραφία.

Δελτίου Τύπου

 Συνήθως ένα κείμενο σαν κι αυτό συνοδεύει το κάθε τεύχος στις εφημερίδες

Ο ΔΕΝΤΡΟ, προχθές, στο βιβλιοδετείο

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, Νο 205-206
Τελικά, κυκλοφορήσαμε πριν απ' την Τετάρτη. Σήμερα το μεσημέρι. ΟΙ κλειστοί δρόμοι δεν μας επέτρεψαν το τεύχος να διανεμηθεί σε όλα τα γνωστά σημεία. Αύριο το πρωί, σε περισσότερα. Απ' ό,τι ξέρω αυτή τη στιγμή βρίσκεται μόνο στην κεντρική μας διάθεση, στον Νικολόπουλο, Ζαλόγγου 9, Αθήνα, τηλ. 210 3800 520. Με το καλό να συναντηθούμε.


Στη φωτογραφία, οι καλοί βιβλιοδέτες μάς το παραδίδουν

ΤΟ ΔΕΝΝΤΡΟ κυκλοφορεί

  TO ΔΕΝΤΡΟ, NO 205-206. Σιγά σιγά βλέπω να φεύγουν για το ταχυδρομείο και οι υπόλοιπες συνδρομές του εσωτερικού.

Γόνδολα

Μια γόνδολα του '50-'60, τυπικό ενθύμιο και δώρο των λαικών αγορών της πόλης, αλλά πολύ καλοφτιαγμένη σε εκφράσεις και φινιρίσματα. Μπορεσα σε δύο εβδομάδες να την αποκαταστήσω με ειδική κόλλα. Έχω πέντε ακόμα μεταλλικές, δύο εκ των οποίων μελανοδοχεία. Δεν σκέφτηκα, δυστυχώς, να συνοδέψει ένα κείμενό μου στο υπό κυκλοφορία τεύχος για τον Τόμας Μαν που έχει θέμα το "Θάνατο στη Βενετία". Οι φωτογραφίες μου, μέσα στην αποθήκη, θα μπορούσαν να είναι καλύτερες.

Δύο χρόνια πριν

Τάσος Γουδέλης, Κώστας Μαυρουδής: ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, "Ξαναδιαβάζουμε τον Καβάφη" (Νο 193-194) θα βρίσκεται μέχρι την 1η Νοεμβρίου στα κεντρικά περίπτερα και πάγκους εφημεριδοπωλών της Αθήνας.

Η αθανασία των σκύλων

Φαίνεται πως κάποιο έργο του Arno Rink θα γίνει εξώφυλλο της σλοβενικής έκδόσεως. Μιλώ για την "Αθανασία των σκύλων". Θα αποδοθεί ως "Οι αθάνατοι σκύλοι", και θα περιέχει 7 επι πλέον κείμενα που δεν έχουν περιληφθεί στην δική μας έκδοση. Εν τω μεταξύ, ανεβάζοντας παλιότερα στον τοίχο μου αποσπάσματα από διάφορες κριτικές για το βιβλίο, αδίκησα το εξαιρετικό για την ακρίβεια και την ποιότητα των παρατηρήσεων κείμενο της κ. Άννας Κουστινούδη, από τη Θεσσαλονίκη. Τίτλος του: "Άνθρωποι, σκύλοι, αντικείμενα προς θέασιν στο θέαμα του κόσμου". Αποσπώ.

[...] Στις εβδομήντα αυτές σύντομες, άκρως υπαινικτικές, ιστορίες η αφηγηματική και νοηματική κορύφωση συμπίπτουν, σχεδόν πάντα, με την εκάστοτε κατακλείδα τους. Τα κείμενα χαρακτηρίζει πυκνότητα νοήματος, οικονομία λόγου εν είδει εκφραστικής τελειομανίας, με κυρίαρχα στοιχεία αυτά της αφαίρεσης και τη λακωνικότητας, καθώς και πληθώρα διακειμενικών αναφορών απ’ όλο το φάσμα των τεχνών και της Ιστοριογραφίας.
Μέσα από τις αφηγήσεις της συλλογής παρελαύνουν, προσχηματικά στις πλείστες των περιπτώσεων, φιγούρες σκύλων (ως ζώσες παρουσίες, αλλά και ως εικαστικά αντικείμενα) που «τριγυρίζουν με σιωπηλή σοβαρότητα» και σε πλήρη άγνοια – σε αντίθεση με το ανθρώπινο υποκείμενο – του εφήμερου και του μάταιου της ύπαρξής τους. Πρωτίστως, ωστόσο, πρόκειται για μια (ανα)στοχαστική καταβύθιση στους τόπους της ες αεί μετατοπιζόμενης επιθυμίας, της βιωμένης μνήμης (της), της απουσίας «όσων προηγήθηκαν του κενού που αφήνει το γεγονός» (σελ.39) και στο «οριστικά χαμένο» (σελ.115) που η μνήμη αποσπασματικά, και πάντα μέσα από το παραμορφωτικό της πρίσμα σηματοδοτεί, ανακαλώντας τη νοσταλγία τους, όπως επίσης και την αίσθηση ματαιότητας (και ματαίωσης) που υποφώσκει στον πυρήνα τους.

Ταυτόχρονα, όμως, γίνεται άμεσα αντιληπτή η ιδιαίτερη σημαντική που όλα αυτά κατέχουν για τους αφηγητές τους, οι οποίοι συχνά διαθλώνται σε μια σειρά ποικίλων αφηγηματικών φωνών, χρόνων και τόπων, ή άλλως: η μνήμη ως «παράσταση φιλοτεχνημένη από ασάφειες, ατέλειες και άπειρα λάθη» ως «μία εικόνα [που] δεν εκπονείται…[ως] εικασία του εαυτού της, μία σπουδή του κενού» ένα «μηχάνημα που όσο κι αν το χτυπάς δε ρίχνει το προϊόν ούτε επιστρέφει τα ρέστα» (σελ. 115). «Τι είναι η αναπόληση; Tι σημαίνει αυτό που πέρασε; Γιατί κρύβονται, σαν παιδιά που παίζουν, τα παλιά γεγονότα;» διερωτάται η αφηγηματική φωνή του κειμένου 13.[...] Α.Κ.

a

37 ος χρόνος κυκλοφορίας

Στο ΔΕΝΤΡΟ ενδιαφερόμαστε για έναν νέο που θα συνεργαστεί μαζί μας, αν αγαπά τη λογοτεχνία και έχει στέρεα γνώση της παραγωγής εντύπου. Μας ενδιαφέρει, γιατί απαιτείται πια η σταδιακή απομάκρυνσή μας από ορισμένες υποχρεώσεις.
Σιγά σιγά η σκυτάλη θα παραδοθεί σε έναν ικανό και δραστήριο συνεργάτη που μπορεί να κρίνει και να σχεδιάζει. Αν υπάρχει κάποιος με δοκιμασμένη άποψη σε λογοτεχνικά κείμενα, ικανότητα για επαρκή επιμέλεια σε τυπογραφικά δοκίμια κλπ., και αν, κυρίως, ενδιαφέρεται στην περιπέτεια της περιοδικής εμφανίσεως να προσθέσει με τον καιρό την προσωπική του σφραγίδα ας επικοινωνήσει μαζί μας.

Το τηλέφωνο του γραφείου μας είναι 210 380 46 30 (τηλεφωνητής) και 6942 98 28 39 .
Η κοινοποίηση των φίλων θα βοηθήσει.

Επίσκεψη στον Χρόνη

Πριν από τρία χρόνια. 9 Οκτωβρίου 2012. Στο εργαστήριο του Χρόνη Μπότσογλου. Φωτογραφία του ζωγράφου και πορτρέτο του επισκέπτη.

Από το f.b., ανάρτηση πριν από δύο χρόνια

Έχω σκεφτεί αρκετές φορές τη συγκυρία, προικισμένα πνεύματα να διαμορφώνουν, τη δεκαετία του '50 και του '60, την εικόνα της χώρας. Έγραφα πριν από χρόνια ότι "οι οικοδομές της Αθήνας υπέγραφαν ένα φριχτό συμβόλαιο με την μελλοντική αμορφία, ενώ οι πιο 'εγγράμματοι' εκπρόσωποι της πολιτικής εξουσίας, ανυποψίαστοι, περνούσαν πλάι στις μπουλντόζες με τόμους του Κάντ και του Χέγκελ στη μασχάλη". 

Ένας απ΄αυτούς ήταν ο Κων. Τσάτσος, φιλόσοφος και στοχαστής της γενιάς του '30. Με σπουδαίο δοκιμιακό έργο, επιπλέον ποιητής και κριτικός, καλλιέργησε επιτυχώς και το είδος του αφορισμού (την πιο συμπτυγμένη και αριστοκρατική μορφή στοχασμού).

Χθες μεταμεσονυκτίως, στους ρακοσυλλέκτες που πήγα μετά από πολύ καιρό, βρήκα ένα λεπτό τομίδιο με αφορισμούς του. Δεν το είχα. "Αποχαιρετισμός". Τελευταία κείμενά του (Εκδόσεις των Φίλων). Κανείς δεν έγραψε με τρόπο που να τον εντάσσει αβίαστα στο ευρωπαικό πνεύμα και στις αξίες του, όπως ο Τσάτσος. Είτε μιλά για την "Οδύσσεια", είτε για ορισμούς του ηθικού και τη σχέση του με το ωραίο. Έξοχος ακόμα κι όταν αναφέρεται στην πρακτική ζωή. Συναντώ χαμογελώντας (ξέρω και ξέρουμε γιατί) το πρώτο γνωμάτευμα: ("Ο καλύτερος τρόπος να πετύχεις στα εγκόσμια είναι να είσαι "παλιάνθρωπος" εν μέτρω".)

Αυτοί που κέρδισαν τη μετεμφυλιακή ιδεολογική ηγεμονία (αναφέρομαι στην αριστερά) δεν μας άφησαν να δούμε καθαρά τον στοχασμό και το πνευματικό έργο γύρω μας, ούτε να καταλάβουμε ποια πράγματα και αξίες είχαν διάρκεια και σημασία. Δαπανήσαμε πολύ χρόνο, νομίζοντας ότι βαθαίνουμε ανθρωπιστικές ευαισθησίες και δεν κάναμε τίποτε άλλο απ' το να συμπορευόμαστε με τον μεθυσμένο από το όνειρο της ευζωίας όχλο. Κόβω τα φύλλα και διαβάζω υπογραμμίζοντας: "Η ελληνικότητα δεν έχει το ειδικό γνώρισμα που έχουν η σκανδιναυικότητα, η πορτογαλικότητα. Στα ψηλά της στρώματα είναι οικουμενικότητα [...] Ο Γκαίτε έχει ελληνικότητα ψηλότερη και βαθύτερη απ' όσο οι θαυμαστές του Θεόφιλου ή του Παλαμά" ή, λίγο πιο κάτω, "'Οταν ρώτησαν τον Σοπενχάουερ γιατί επιμένει να γίνει φιλόσοφος, απάντησε ''Η ζωή είναι κάτι ελεεινό. Προτιμώ να σκέπτομαι γι αυτήν' ".

Ακόμα σημειώσεις που αφορούν την "Οδύσσεια", λεπτές, επί μέρους παρατηρήσεις για τον έρωτα με τη Ναυσικά. "[...] Όταν όμως ακουμπισμένη σε μια κολώνα της μεγάλης αίθουσας του παλατιού της τον κοιτάζει από μακριά η Ναυσικά, γίνεται φανερή η προτίμησή της στον ώριμο άνδρα. Αυτό το σιωπηλό αγνάντεμα σημαίνει περισσότερα απ' τον ερωτικό λόγο". Ολιγοσέλιδο βιβλιαράκι, που βγαίνει μετά το θάνατο του συγγραφέα του. "Στη σύγχρονη ποίηση δεν έχουν θέση η σάτυρα και η οργή. Σκέπτομαι τον Ιουβενάλιο, τον Ντάντε, τον Γκαίτε του"Φάουστ". Αμφιβάλλω αν οι νέοι συγκινούνται από τη δύναμη και το μεγαλείο του Ντάντε, όταν στηλιτεύει οργίλος τους εχθρούς του".

Η κόρη μου βρήκε ένα ολοκαίνουργιο καροτσάκι, όπου το νήπιο μπαίνει και υποστηριζόμενο μαθαίνει να περπατά. Είδα κι αγόρασα ακόμα τρία προγράμματα του Βασιλικού Θεάτρου, 1948-49. "Ο Κουρεύς της Σεβίλλης", του λαμπρότερου γαλλικού πνεύματος (Μπομαρσέ) κατά τον Καρλάιλ, την "Καινούργια ζωή του Μπόγρη και τον "Βολπόνε" του Μπεν Τζόνσον. Συγκινητικά νεανικές φωτογραφίες της Λαμπέτη, του Χορν (ερμηνεύει τον Φίγκαρο), του Νέζερ (Μπάρτολο), του Ανδρέα Φιλιππίδη (Κόμης Αλμαβίβα). Σε προσεχή ανάρτηση θα δείξω αυτά τα παλιά προγράμματα, τους πρωταγωνιστές και κυρίως τις διαφημίσεις, που ζωντανεύουν το σκηνικό της παλιάς ζωής και των χρηστικών αξιών της. Τώρα, απ' το κρεββάτι της Κυριακής, δεν γίνεται.

Η αλήθεια

Χθες, με αφορμή ένα βιβλίο αφορισμών, σημείωσα μεταξύ των άλλων ότι "Δεν χρειάζεται συμφωνία με τον αφορισμό. Η όντως Αλήθεια του είναι η φόρμα". Κάποιος φίλος, με αιφνιδίασε. Μου θύμισε την ακριβώς αντίθετη άποψη που διατυπώνω στην "Στενογραφία" (Κέδρος, 2006). Έχουν μεσολαβήσει τουλάχιστον 15 χρόνια αφότου γράφτηκε η παλιά μου άποψη. Αυτό σημαίνει πιθανόν πως εντωμεταξύ διάβασα ανενόχλητος, με τα συγκαταβατικά γυαλιά του πρεσβύωπα, ένα σωρό ξένες ή εχθρικές αλήθειες. Πάνω απ' όλα όμως δείχνει, πόσο ανοιχτός είναι ο δρόμος της λογικής για να υποστηρίξουμε τις πιο ετερόκλητες απόψεις.

"Ο συγγραφέας του αφορισμού έχει τις κυριότερες από τις αυστηρές υποχρεώσεις του ποιητή, αφού το είδος συνδέει εξ αίματος συγγένεια με τα χαρακτηριστικά της ποιήσεως. Παρότι όμως νομίζουμε ότι παραμένει ένας ελεύθερος σκοπευτής (με την ιδιότυπη ασυλία του γελωτοποιού, του προφήτη ή του παιδιού), αυτός ο δεξιοτέχνης του ακαριαίου γίνεται δεκτός με αίσθημα απολαύσεως μόνον αν η αλήθεια του συναντηθεί με την άποψή μας, αν στην πρόθεσή του ανταποκριθεί η συμφωνία μας. Η πνευματώδης σύμπτυξη, η συμπιεσμένη αποκάλυψη, είναι αναγκαίος αλλά όχι επαρκής όρος για να εκπυρσοκροτήσουν τα όπλα των αξιωμάτων και των ιδεών."

Παραπειστικά

Συχνά, παραπειστικά στοιχεία συγκαλύπτουν μια πραγματική ταυτότητα: η σιωπή ενός προσώπου, οι κινήσεις, ακόμα και η τονικότητα στην ομιλία, μπορεί να ανακινούν κάτι το οποίο θαυμάσαμε στο παρελθόν. Για χρόνια, χάρις στα ολοστρόγγυλα γυαλιά του, είχα συνδέσει έναν ανύποπτο γείτονα με την εικόνα του Λε Κορμπιζιέ. Την ίδια εποχή οι αφέλειες και η αλογοουρά μιας νεαρής, με παρέπεμπαν στην Χέπμπουρν και τις "Διακοπές στη Ρώμη", ώσπου να δεχθώ τις υπηρεσίες της σε ένα κουρείο, με ένα ημίωρο ρεσιτάλ μωρολογίας. Κάτι ανάλογο είχε συμβεί στο Κουκάκι με έναν συνταξιούχο, που το πάνινο στρογγυλό καπέλο και το μπαστούνι του, έχτισαν, δεν ξέρω πώς, την εντύπωση ενός καλλιεργημένου γκαλερίστα. 

Αλλά και το άπλώς προσεγμένο γούστο, χωρίς επώνυμες παραπομπές, το ίδιο παραπλανά. Τα ρούχα, το μακιγιάζ, τα κλασικά Ray-ban ηλίου, είναι στοιχεία που ντύνουν κολακευτικά την ευήθεια. Στην κομψότητα αρέσει να μεταδίδει λανθασμένα συμπεράσματα, και το κάνει αποτελεσματικά και συχνά. Μένουμε ανύποπτοι για τα διανοήματα που κρύβει η αγορασμένη καλαισθησία, όχι πως δεν μπορεί να συμβεί το ίδιο –ίσως και δραστικότερα–, με τη φυσική ομορφιά που σιωπά. Το είδα συχνά στο παρελθόν. Όμως ένας θαυμαστής τού ανδρικού κάλλους το διατύπωσε με αναντίρρητη σοφία: «είναι ευτύχημα που δεν ακούσαμε ποτέ τον Αντίνοο να μιλά». Η φράση θυμίζει με πλάγιο τρόπο το «Πολυαγαπημένος βλάκας», χαρακτηρισμό του Τόμας Μαν για κάποιον σερβιτόρο στη Ζυρίχη, που δεν κατάλαβε ποτέ τον συγγραφικό (πλατωνικό, όπως βεβαιώνει η κόρη του) θαυμασμό.


Το 1990, στου "Ζώναρς", ο Μιχάλης Κατσαρός μού εκμυστηρεύτηκε μια παρεμφερή εντύπωση, όχι λιγότερο ενδιαφέρουσα, για τον ωραιότερο Έλληνα του 1945. «Άδωνις με λευκό, ανοιχτό πουκάμισο. Άρκεσε να τον ακούσω με προφορά επαρχιώτη στην κοσμοπλημμύρα του Παναθηναϊκού Σταδίου, για να καταρρεύσει ο μύθος: Νίκος Ζαχαριάδης».

Το μόνο που δεν μπορούμε να ισχυριστούμε, αν και κάποτε το σκεφτήκαμε, είναι ότι το ίδιο συμβαίνει και στη λογοτεχνία. Ότι, δηλαδή, η στιλιστική αρτιότητα μπορεί –κι αυτή– να κρύβει το κενό, αφού το έργο, μορφή φτιαγμένη από σημασίες, είναι οριστική ενότητα των δύο, «ασχιδής και αναποκόλλητη σαν το πουκάμισο του Νέσσου», όπως έλεγε ο σοφός συνοδός (1929-2005) των νεανικών μας εξόδων, εξηγώντας μας πάνω από κοκκινιστά τη σύναψη του νοήματος με τη μορφή.