Από ένα ξένο προφίλ

.

  "Ας παραδεχτώ επιτέλους την πάσα αλήθεια. Είμαι ένας αμαθής! Ανακάτεψα τα πάντα και παντού, άγγιξα και οσφράνθηκα το άρωμα της γνώσης, χτύπησα το κεφάλι μου στο άγνωστο μα ποτέ δεν εμβάθυνα στα πράγματα. Δεν υπάρχει θεωρία, τέχνη, φιλοσοφία, για τις οποίες να ισχυρισθώ ότι είμαι απόλυτος κύριος... Όταν εκπλήσσεται κανείς για τις γνώσεις μου θέλω να γελάσω. Μόνον εγώ ξέρω πόσα κενά υπάρχουν στο μυαλό μου... Είμαι αμαθής χωρίς όρια. Και το χειρότερο η αμάθειά μου δεν είναι όπως εκείνη των αθώων και αγνών ανθρώπων της φύσης, που τη διακρίνει μια γαλήνια δροσιά και κάποια ευφυία. Είμαι ο αμαθής που βρέθηκε χωμένος στα βιβλία, μια χαρτόψειρα, εκείνος που μαθαίνοντας έχασε τον αυθορμητισμό του χωρίς να αποκτήσει ολοκληρωμένη σοφία..."

Αν και τα παραπάνω θα μπορούσα να τα είχα γράψει εγώ για τον εαυτό μου, ωστόσο, με πρόλαβε και τα έγραψε ο Τζοβάνι Παπίνι (1881-1956) το 1912, στο αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα: "Ένας ξοφλημένος άνθρωπος". Το απόσπασμα είναι μεταφρασμένο από τον Κώστας Μαυρουδής, και βρίσκεται στο εξαιρετικό τεύχος (157-158) του Δέντρου με τίτλο "τα Αξιανάγνωστα", μια επιλογή από εξαιρετικά κείμενα του περιοδικού. Εκεί ανακάλυψα τον Παπίνι και χθες παρέλαβα με το ταχυδρομείο το βιβλίο του, μεταφρασμένο στα γαλλικά...

• 
  

  

  
  

"Ξέρεις πόσο πάνε στο ebay;"

Όταν το 1966 ο φίλος μου Α.Ν. με μύησε στις συμπεριφορές που πρέπει κανείς να έχει απέναντι στους παλιατζήδες, θυμάμαι πως το άρθρο Νο 1 για κάθε διαπραγμάτευση ήταν να δείχνεις πως δεν εκτιμάς αυτό που θέλεις, το Νο 2 ότι δεν σε ενδιαφέρει πολύ, το Νο 3, πως αν το αγόραζες θα ήταν για κάποιον άλλον, το Νο 4 ότι ρωτάς απλώς γιατί έχεις κάτι ίδιο και σκέφτηκες να τα κάνεις ζευγάρι, και το Νο 5 ότι έχει κάποιο ελάττωμα που πρέπει αμέσως να το βρεις (πράγμα πανεύκολο στα βιβλία) ή να το επινοήσεις.

Είχα πάνω από έξι μήνες να κατέβω στο πολύ φτωχό παζάρι των ρακοσυλλεκτών στον Πειραιά και είπα σήμερα να εκμεταλλευτώ το πρωινό μου ξύπνημα. "Πόσο κάνουν αυτά τα κουκλάκια", ρώτησα όταν είδα το ξυλόγλυπτο ζευγάρι, είδος που ψάχνω και αγοράζω μετά μανίας εδώ και χρόνια. "Κατά τες συνταγές", θέλησα να υποτιμήσω το εύρημα αποκαλώντας τα ξυλόγλυπτα "κουκλάκια".
"Τον Δον Κιχώτη και τον Σάντσο, λες;", μου απάντησε η χοντρή, λαική γυναίκα που ρουφούσε με καλαμάκι κάτι σαν καφέ, και τους είχε στήσει μπροστά της, ανάμεσα σε περιοδικά, μισοάδειες κολόνιες και μεταχειρισμένα παπούτσια. Κατάλαβα πως δεν θα είναι εύκολα τα πράγματα. "Φαίνεται να ξέρεις από τέχνη", είπε ξαφνικά. "Δες από κάτω". Έκανα πως κοίταξα, αδιάφορα. Αριθμημένο της "Ouro, Artesania". Νο 701-3". "Ξέρεις πόσο πάνε στο ebay;" ρώτησε.

Ευτυχώς ο άντρας της ήταν πιο διαλλακτικός για την τιμή που πρότεινα, πενήντα τοις εκατό κάτω κι ό,τι γίνει. Τα πήρα τυλιγμένα σε μια σακούλα του Σκλαβενίτη. Έχω τώρα πάνω από 20 ζευγάρια (2 έφιππα), 3 μονούς ιππότες και 2 μονούς Σάντσο.

Στο κεφάλαιο 18 (ή 19;) του "Δον Κιχώτη" υπάρχει ένας συναρπαστικός, για τα χαρακτηριστικά της ποιητικής αφέλειας, διάλογος. (Από μνήμης) ο Δον Κιχώτης καταλογίζει στον Σάντσο ότι δεν καταλαβαίνει τίποτε από ιπποσύνη. "Κάποτε θα νιώσεις", του λέει, "την τιμή να περιπλανιέσαι και να νικάς τους αντιπάλους σου!". Εκείνος απαντά ότι το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να γυρίσουν στο χωριό τους, άσε που δεν θυμάται μέχρι εκείνη τη στιγμή να έχουν νικήσει κάποιον αντίπαλο. "Εκτός από έναν", συμπληρώνει. "Αλλά και σ' εκείνη τη μάχη δεν ήταν ευνοικά τα πράγματα. Αφήσατε το μισό σας αυτί και την περικεφαλαία σας".

Πάντως, παρόλη την αποθάρρυνση του πιστού αλλά γειωμένου Σάντσο, παρόλη την ταλαιπωρία και τις κακουχίες, το επιτάφιο, τόσο στο μνημείο του ιππότη όσο και σ' εκείνο της Δουλτσινέας, θυμάμαι πως το έγραψαν ακαδημαικοί. Δεν ξέρω αν είναι μικρότερο κατόρθωμα απ' την παγκόσμια αναγνώριση ενός έργου.

·

Παραλειπόμενα των δύο αφιερωμάτων του ΔΕΝΤΡΟΥ
 στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΡΟΥΠΕΡΤ ΜΠΡΟΥΚ (1887-1915)

Ο στρατιώτης

Αν ποτέ πεθάνω, αυτό μονάχα να σκεφτείς για μένα:
'Οτι υπάρχει κάποια γωνιά σε ξένη γη
που δεν θα πάψει να 'ναι Αγγλία. Στο πλούσιο χώμα της
θα μένει μια ακόμα πιο πολύτιμη αθέατη σκόνη,
που στην Αγγλία είχε γεννηθεί, εκείνη τη σχημάτισε, την άσκησε,
έδωσε τα άνθη της να ερωτευτεί, δρόμους να περπατήσει,
σώμα αγγλικό, που αγγλικό αέρα είχε ανασάνει,
λουσμένο απ' τα ποτάμια κι απ' τον ήλιο μας.
Και σκέψου ακόμα, αυτή η καρδιά, γεμάτη καλοσύνη,
ένας παλμός στο αιώνιο πνεύμα πια,
επιστρέφει πάλι τις ιδέες που απ' την Αγγλία είχαν δοθεί.
Τους ήχους, τις εικόνες, τα ευτυχισμένα όνειρα.
Το γέλιο που διδάχτηκε από φίλους, και τη λεπτή ευγένεια
απ' τις ειρηνικές καρδιές, κάτω απ' του αγγλικού ουρανού τη στέγη.

Νοε-Δεκ. 1914

(Απόδοση: Κ.Μ.)

Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Μπρουκ επιστρατεύτηκε στο Πολεμικό Ναυτικό. Συμμετείχε στο εκστρατευτικό σώμα, που θα επιχειρούσε εναντίον των Τούρκων στην Καλλίπολη. Δεν πρόλαβε να πάρει μέρος στην καταστροφική για τους Άγγλους απόβαση, γιατί έπαθε σηψαιμία από τσίμπημα μολυσμένου κουνουπιού. Πέθανε το απόγευμα της 23ης Απριλίου 1915, σ’ ένα γαλλικό πλωτό νοσοκομείο, που ήταν αγκυροβολημένο στην Σκύρο. Τάφηκε στον ίσκιο μιας ελιάς, στα νοτιοδυτικά του νησιού.

Λήθη

Γιάννης Ευσταθιάδης, Γιώργος Ζεβελάκης, Κώστας Μαυρουδής.
Σε κάποια εκδήλωση (2012, βλέπω σημειωμένο
στην λευκή πλευρά της φωτογραφίας)
αλλά δεν θυμάμαι το αντικείμενο και τον τόπο.

Battistero di San Jovanni

Με ημεροχρονολογία 20.2. 1997, σαν σήμερα δηλαδή, βρίσκω μια σημείωσή μου.
Πρωινό στη Φλωρεντία.

"Διέκρινα τον Ρ. να ζητά κάπως θεατρικά συγγνώμη (η Ευρώπη μας δανείζει για λίγο τους τρόπους της) θέλοντας να πλησιάσει την πόρτα. Δεν με πρόσεξε (ευτυχώς).

[...] Όποιος έχει δει την περίφημη πόρτα στο Βαπτιστήριο (Βattistero di San Jovanni), φτιαγμένη από τον Λορέντσο Γκιμπέρτι (1403), δέκα ορθογώνια με σκηνές απ' την Παλαιά Διαθήκη, καταλαβαίνει γιατί μια φράση γι' αυτές κάνει περιττό κάθε αναλυτικό σχόλιο. Η απόδοση και μετάδοση μιας αλήθειας είναι θέμα προσυνεννόησης, περιφρονεί τις τεκμηριώσεις. Γι' αυτό γοητεύει ο αφορισμός, ο αυτάρκης στίχος, η γνωμική μονοκονδυλιά. Αυτό που έχει γραφτεί για τις παραστάσεις είναι εκείνο που είδα, αλλά εξ' α π ο κ α λ ύ ψ ε ω ς: 'Στις αλλεπάλληλες εικόνες του Γκιμπέρτι είναι σαν να διαβάζεις τη Βίβλο στη διάρκεια αστραπών' ".

Μου αρέσει! ·

·

Ο στρατιώτης

Παραλειπόμενα των δύο αφιερωμάτων του ΔΕΝΤΡΟΥ
στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΡΟΥΠΕΡΤ ΜΠΡΟΥΚ (1887-1915)

Ο στρατιώτης

Αν ποτέ πεθάνω, αυτό μονάχα να σκεφτείς για μένα:
'Οτι υπάρχει κάποια γωνιά σε ξένη γη
που δεν θα πάψει να 'ναι Αγγλία. Στο πλούσιο χώμα της
θα μένει μια ακόμα πιο πολύτιμη αθέατη σκόνη,
που στην Αγγλία είχε γεννηθεί, εκείνη τη σχημάτισε, την άσκησε,
έδωσε τα άνθη της να ερωτευτεί, δρόμους να περπατήσει,
σώμα αγγλικό, που αγγλικό αέρα είχε ανασάνει,
λουσμένο απ' τα ποτάμια κι απ' τον ήλιο μας.
Και σκέψου ακόμα, αυτή η καρδιά, γεμάτη καλοσύνη,
ένας παλμός στο αιώνιο πνεύμα πια,
επιστρέφει πάλι τις ιδέες που απ' την Αγγλία είχαν δοθεί.
Τους ήχους, τις εικόνες, τα ευτυχισμένα όνειρα.
Το γέλιο που διδάχτηκε από φίλους, και τη λεπτή ευγένεια
απ' τις ειρηνικές καρδιές, κάτω απ' του αγγλικού ουρανού τη στέγη.
Νοε-Δεκ. 1914

(Απόδοση: Κ.Μ.)

Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Μπρουκ επιστρατεύτηκε στο Πολεμικό Ναυτικό. Συμμετείχε στο εκστρατευτικό σώμα, που θα επιχειρούσε εναντίον των Τούρκων στην Καλλίπολη. Δεν πρόλαβε να πάρει μέρος στην καταστροφική για τους Άγγλους απόβαση, γιατί έπαθε σηψαιμία από τσίμπημα μολυσμένου κουνουπιού. Πέθανε το απόγευμα της 23ης Απριλίου 1915, σ’ ένα γαλλικό πλωτό νοσοκομείο, που ήταν αγκυροβολημένο στην Σκύρο. Τάφηκε στον ίσκιο μιας ελιάς, στα νοτιοδυτικά του νησιού.

Ο απών

Στην Τήνο της δεκαετίας του ’50 υπήρχε κάποιος περιθωριακός ηλικιωμένος, που μόλις τον θυμάμαι. Για να είμαι μάλιστα ακριβής, περισσότερο απ' την εικόνα τού ίδιου, συγκρατώ διάσπαρτα σχόλια γι' αυτόν. Πολύ συχνά βρισκόταν ξαπλωμένος κάθετα σ’ ένα στενό, και με το μπαστούνι του σου απαγόρευε να περάσεις. Σε άφηνε μόνο όταν ρωτούσε αν πονά η κοιλιά σου και απαντούσες καταφατικά. Όλα τα παιδιά γνώριζαν τι έπρεπε να πουν και το διατύπωναν μάλιστα θεατρικά, σαν άρρωστοι που υποφέρουν. Σε κάποιον γιατρό που το ανέφερα εκ των υστέρων (μισόν αιώνα μετά, δηλαδή), μου είπε ότι πρέπει να υπέφερε από φλεγμονώδη νόσο του εντέρου και, ψυχικά διαταραγμένος, μάλλον ικανοποιούνταν να μοιράζεται το άλγος του με τους άλλους.

Όπως συμβαίνει συχνά με τη μνήμη, θυμάμαι το όνομά του και απολύτως τίποτα απ’ την εικόνα του. Τα δύο μέρη του δεν ξαναγίνονται το ενιαίο ένα που ήταν. Αυτή είναι η δύναμη των «καταλόγων», της μνημονικής καταγραφής που συντηρεί την παρουσία, ερήμην του πραγματικού προσώπου. Το "ιερό δέντρο" — η ύπαρξη—, ξεραίνεται και πεθαίνει, με ανθεκτικά τα τυπικά του στοιχεία.
Ζώντας σε μια χώρα με τα ερείπια της αρχαίας γλυπτικής στα πόδια μας, μπορούμε να παρομοιάσουμε την αντοχή που δείχνουν τα ονόματα στο χρόνο με την εικόνα στα κενά βάθρα των ανδριάντων, όπου διαβάζουμε και ξέρουμε ποιον παριστούσαν, ενώ ο ίδιος είναι ένας επώνυμος απών.

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ. Προσεχώς

Ο δημιουργικός γραφίστας μας προχώρησε κι άλλο το εξώφυλλο του προσεχούς τεύχους, αλλά ακόμα λείπουν ονόματα συνεργατών και επίκεινται τρεις επιπλέον βελτιώσεις στη σύνθεση των στοιχείων. Η ευγενής κοινοποίησή σας, επιθυμητή.