Ο πόλεμος κι εμείς

Από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
της 9ης Αυγούστου 2014

"Ο πόλεμος κι εμείς"
Γράφει ο
ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Το Δέντρο.
«1914. Οι συγγραφείς και ο πόλεμος».
Τεύχος Νο 199-200. Αθήνα, Ιούλιος 2014.

Είναι αυτό το πρώτο, ανεπαίσθητο αρχικά, ρήγμα στη βεβαιότητα της γαλήνης, αυτό που μέσα σε λίγη ώρα γίνεται ανησυχία και μετά υποδέχεται τον φόβο. Ολα μπορούν να αλλάξουν. Ολα και για όλους. Οπως για τους φιλήσυχους αστούς, αυτούς που περιγράφει ο Στέφαν Τσβάιχ στον «Κόσμο του χθες», στις 28 Ιουνίου 1914, στη Βιέννη, όταν «ο κόσμος με τα καλοκαιρινά ελαφρά του ρούχα, χαρούμενος και ανέμελος, πήγαινε στο πάρκο ν’ ακούσει μουσική. Ηταν μια γλυκιά μέρα» (απόδοση Τάκης Μενδράκος).

Είναι ένας κόσμος πυκνός, υγρός, θαμπός και συνάμα ευκρινής και στιλπνός, σαν τραύμα, σαν ανάμνηση, αυτός που οργανώνεται στο υψηλής ποιότητας αφιέρωμα του περιοδικού «Το Δέντρο» στα 100 χρόνια από την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Και αυτό που με εντυπωσίασε σε αυτό το αφιέρωμα των 180 σελίδων, που το διάβασα γραμμή προς γραμμή και ήθελα κι άλλο, ήταν η τόσο σοφή δομή του, ζυγισμένη και αισθητικά ψηλά, με φλεγματική συγκίνηση, βαθιά γνώση και με την εμπειρία των επιμελητών του, Τάσου Γουδέλη και Κώστα Μαυρουδή, που τόσα χρόνια που δίνουν τροφή για σκέψη.

Και είναι αυτό το τεύχος που έρχεται να στεφανώσει αυτήν την τόσο σύνθετη επέτειο των 100 ετών, και που ανοίγει στο τραπέζι κείμενα κλασικά μαζί με νέες προσεγγίσεις, σελίδες ημερολογίου, επιστολές και ποίηση. Η λογοτεχνία των αρχών του 20ού αιώνα, σαν θερμή πηγή από τα έγκατα όλης της Μεσευρώπης, όλης της παλιάς αυστροουγγρικής επικράτειας, όλου του παλιού αστικού κόσμου, από το Βέλγιο ώς τη Μαύρη Θάλασσα και από τη Βαλτική ώς την Αδριατική, μία δίνη, πυκνή και ελικοειδής, με ονόματα όπως Γιόζεφ Ροτ, Εριχ Μαρία Ρεμάρκ, Στέφαν Τσβάιχ, Ελίας Κανέτι, Ερνστ Γιούνγκερ, Ρομέν Ρολάν, Τόμας Μαν... Χάρηκα να διαβάσω και κείμενα λιγότερο γνωστών στους Ελληνες, όπως της Φλαμανδής πεζογράφου Βιργινίας Λόβελινγκ, που σε ηλικία 80 ετών κρατάει ημερολόγιο πολέμου, ή του σύγχρονού μας Πολωνού Αντζεϊ Στάσιουκ. Πολλά από τα κείμενα αποδόθηκαν ειδικά για το αφιέρωμα από έγκριτους μεταφραστές.

Και ανάμεσα στην ποίηση του Ζίγκφριντ Σασούν και του Γουίλφρεντ Οουεν, παρεμβάλλονται άρθρα Ελλήνων συγγραφέων και ιστορικών, όπως το εξαίρετο κείμενο του Γιώργου Κόκκινου «Η ανάδυση της ευρωπαϊκής ιδέας ως συνείδηση της καταστροφής», η συνομιλία του Τάσου Γουδέλη με τον Θάνο Βερέμη με τίτλο «Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι ήσαν εμφύλιοι» ή το κείμενο του Βασίλη Πρωτόπαππα για τον Τόμας Μαν και το «Μαγικό βουνό». Εκτίμησα ιδιαίτερα τη συμβολή της Ελλης Λεμονίδου για τους εκτελεσθέντες προς παραδειγματισμό, για τις φήμες στη διάρκεια του πολέμου, για τις επιστολές των στρατιωτών... Ενδιαφέρουσα η συμβολή του Μάνου Στεφανίδη για το μνημείο του Πέτερ, στο Βλαντσλό, στο Βέλγιο, φιλοτεχνημένο από τη μητέρα του Κέτε Κόλβιτς. Οπως και του Γιάννη Δούκα, του Ανδρέα Αποστολίδη, του Γιάννη Ευσταθιάδη. Ιδιαίτερα βαθύ και το κείμενο της Πόλυς Χατζημανωλάκη «Επιζήσαντες. Το τραύμα του πολέμου και οι δρόμοι της λογοτεχνίας στην “Κυρία Νταλογουέι” της Βιρτζίνια Γουλφ». Ενδεικτικές οι παραπάνω αναφορές, αρκετές όμως για να αποδώσουν τιμή σε ένα αφιέρωμα που περνάει στη βιβλιογραφία του Α΄ Παγκοσμίου 

Πολέμου.