Μιχαήλ Ζοστσένκο

Ελεγα, σε ανάρτηση του fb, μεταξύ τυρού και αχλαδίου, για τη σάτιρα στις νουβέλες του ούγγρου συγγραφέα Ίσβαν Ορκένι. Στο τρέχον τεύχος του ΔΕΝΤΡΟΥ υπάρχει ένα διήγημα του σοβιετικού συγγραφέα Μιχαήλ Ζοστσένκο. Γραμμένο το 1947. Περιγραφή μιας μίζερης καθημερινότητας στην πόλη, με τις ανθρώπινες συμπεριφορές και τα ήθη, που για τον ώριμο αναγνώστη δεν συνδέονται μόνο με την πολιτική συγκυρία, αλλά και με στερεότυπα αμετάβλητα.

Ωστόσο, αυτός ο παιγνιώδης αντικομφορμιστής, αντιμετωπίζεται αυστηρά από τον Ζντάνοφ, ως συγγραφέας που "σατιρίζει την παράδοση του λαού και των εθίμων του". Διαγράφεται απ' την Ένωση Συγγραφέων, ενώ τα έργα του θαυμάζονται στα θέατρα όπου διαβάζονται. Θυμάμαι ότι, το 1965 (;), η δίκη των Ντάνιελ και Σινιάφσκι, αφορούσε μιαν ανάλογη περίπτωση. Κάποιος, δεν θυμάμαι ποιος απ' τους δύο, έγραψε ένα διήγημα για τη μέρα κατά την οποία οι σοβιετικοί πολίτες ξυπνούν χωρίς νόμους που απαγορεύουν οτιδήποτε. Συμβαίνουν, φυσικά, όσα μπορούμε να φανταστούμε ότι έχει την έφεση να κάνει ένας ανεμπόδιστος όχλος ή μια σκοτεινή συνείδηση.

Είχε εκδοθεί ένα βιβλιαράκι με τα πρακτικά της δίκης. Το απέκτησα, μάλλον αφού πολιτογραφήθηκα Αθηναίος. Θυμάμαι, ότι εκείνο το καλοκαίρι, ο πατέρας μου (δολίως) είχε πει στο παιδάκι ενός αθηναίου αριστερού, αν ξέρει κάτι σχετικά με τη δίκη. Ο νεαρός εκείνος της έκτης δημοτικού είχε απαντήσει ότι και βέβαια γνωρίζει: "καταδικάστηκαν δύο συγγραφείς που δεν θέλησαν να σεβαστούν τους νόμους της σοσιαλιστικής κοινωνίας".

Κακά μαντάτα οι αναδρομές. Εν πάση περιπτώσει, λίγο αργότερα, εκείνο το λαμπερό για την ηλικία του παιδί, μας είπε (στο τελευταίο παραθαλάσιο καφενείο της Τήνου), ότι η οικογένειά του φιλοξένησε προ καιρού έναν σοβιετικό αντιπρόσωπο (ανταλλακτικών αυτοκινήτων;), που σχολίασε ότι "η μοναρχία σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, είναι σαν μια τρώγλη με τηλεόραση και ψυγείο πολυτελείας". Είχαμε επιφυλάξεις για τις απόψεις των συνομιλητών μας, αλλά θαυμάσαμε τη μεταφορική οξύνοια του ξένου αντιπροσώπου και την ευφυία του μικρού από την Αθήνα.

Ας πάμε πάλι στον Μιχαήλ Ζοστσένκο και ας προτρέψουμε τον αναγνώστη να δει αυτό το διήγημα (σελ. 109). Κάποιος με νεκροφάνεια, σε ένα διαμέρισμα όπου ζουν τρεις οικογένειες, μένει στο κρεβάτι, ενώ οι γείτονες και οι συγγενείς περιμένουν μάταια να φτάσει η άμαξα με τα άλογα που θα τον πάρει. Συμβαίνουν πράγματα που με έκαναν να χαμογελάσω. Υπάρχει 'αλλωστε μια μεγάλη παράδοση αυτής της γραφής. Από τον πεζογράφο Τσέχοφ και τον Γκόγκολ μέχρι τον Μπουλγάκοφ.  Συχνά, η επιμέλεια στα κείμενα του περιοδικού δεν είναι μόνο χρονοβόρα ενασχόληση, αλλά  απόλαυση και γνωριμία με άγνωστες περιοχές των  γραμμάτων.