Μια Δανέζα στην αυλή του Όθωνα

Διαβάζω αυτές τις μέρες ένα βιβλίο σπάνιο, μεγάλου ενδιαφέροντος. Το έγραψε μια Δανή κυρία (Χριατιάνα Λυτ) σύζυγος του προτεστάντη ιερέα που έζησε στην Αθήνα τα χρόνια του Όθωνα. Ανεπιτήδευτο, αλλά σπουδαίο βλέμμα από έναν καθημερινό άνθρωπο, που κοιτάζει τις συμπεριφορές, τα γεγονότα και τα πρόσωπα. Μιλά για τη βασίλισσα αλλά και για τον Κρίστιαν Άντερσεν. Για τους γερμανούς αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους, αλλά και για το "αστικό περιβάλλον". Για τους πρέσβεις και τα κόμματα, αλλά και για τα προιόντα της αγοράς. Ένα γοητευτικό καλειδοσκόπιο.

Όταν λέω σπουδαίο βλέμμα αναφέρομαι σε παρατηρήσεις που θεωρώ οξυδερκείς. Προσέχω, π.χ., πώς περιγράφει τη στάση του συγγραφέα Χ. Κ. Άντερσεν απέναντι στους ελληνικούς χορούς που παρακολουθεί ένα βράδυ στο σπίτι της. "Ο Άντερσεν βρήκε σ' αυτούς περισσότερη ποίηση απ' όση πράγματι υπάρχει". Γιατί είναι ενδιαφέρουσα σκέψη αυτή η απλή φράση; Διότι χωρίς να σκοπεύει σ΄αυτό, φωτίζει την ψυχολογία του εξωτισμού που ο φορέας του βλέπει και νιώθει εξωραισμένα τα αντικείμενα.

Διαβάζω γοητευμένος για τη συνέχεια των τρόπων και του ύφους μας. Στη λιτανεία του Επιταφίου παίζουν αμέτρητα πιτσιρίκια ανάμεσα στους ιερείς. Σβήνουν το ένα το κερί του άλλου και μπαίνοντας στην πομπή πλησιάζουν τον επιτάφιο για να το ξανανάψουν από εκεί. Τρώνε καρπαζιές απ' τους ιερείς και απομακρύνονται. Οι πιστοί παίρνουν στην εκκλησία σφιχτά κόκκινα αυγά και τα τσόφλια που πατούν τρίζουν σε λίγο στο δάπεδο. Η ταύτιση της Αναστάσεως με τη φασαρία και το θόρυβο των πυροβολισμών είναι σημάδι επιτυχίας του εορτασμού. Η συγγραφέας του ημερολογίου επισημαίνει την απουσία πνευματικότητας στην ορθόδοξη εκκλησία και το πλήρωμα.

Περίπατοι στην τότε Πεντέλη, το Λυκαβηττό και τη Χαλκίδα. Ο Εύρυπος κουβαλάει με το ρεύμα του ψόφια σκυλιά και γάτες. Ο Άντερσεν ανεβαίνει στο Πεντελικό και θέλει να δει από εκεί το Μαραθώνα, αλλά τον εξοντώνει ο ποδαρόδρομος. Η Αμαλία. Οι γιατροί της προσπαθούν να της εξασφαλίσουν γονιμότητα και τη συμβουλεύουν να σταματήσει την ιππασία. Ο Όθων, τέλος, "ένας αξιαγάπητος άνθρωπος, νωθρός και αδύναμος, που η έλλειψη δυναμικότητας δεν τον βοηθούσε να επιβληθεί σ' έναν τόσο ανήσυχο λαό". Τι τρυφερή και χαρακτηριστική πληροφορία: Όταν του έδιναν έγγραφα που έπρεπε να διεκπεραιωθούν, με τα άψογα ελληνικά του διόρθωνε συντακτικά και ορθογραφικά λάθη αντί να τα υπογράψει. Παρουσιάζεται, ακόμα, ως δίκαιος και ευσπλαχνικός. "Είχε έναν γέρο υπηρέτη που καμιά φορά έπινε λιγάκι παραπάνω. Κάποτε, μεθυσμένος, κουτρουβάλησε τις σκάλες κι ο βασιλιάς ακούγοντας το θόρυβο έτρεξε να βοηθήσει, ρωτώντας συγχρόνως 'Μήπως πονάτε πουθενά';"

Η εικόνα του μου θύμισε εκείνη που είχα αποκομίσει απ΄το βιβλίο του Ζαχαρία Παπαντωνίου ("Όθων"). Σελίδες αγνοημένες, κακώς, κατά τη γνώμη μου. Ο Άντερσεν εκπλήσσεται που οι Βασιλείς δεν γνωρίζουν τα έργα του. Η Βασίλισσα τον βρίσκει άσχημο, αλλά εφυή και ευχάριστο. Και, τέλος, η εξέγερση. Η συγγραφέας σκέπτεται ότι αυτοί που μαζεύτηκαν στην πλατεία και αλαλάζουν "Ζήτω το Σύνταγμα" πιθανόν δεν έχουν ιδέα τι είναι το Σύνταγμα. Ο λαός έξαλλος απαιτούσε να φύγουν οι Γερμανοί από τις δημόσιες θέσεις. Άρχιζε, καταλαβαίνει κανείς, η λαφυραγώγηση του δημοσίου. Ένα από τα κύρια αιτήματα, άλλωστε, της 3ης Σεπτεμβρίου ήταν η κατάληψη των δημοσίων θέσεων από γηγενείς, αποκλειομένων και των εκτός των τότε συνόρων Ελλήνων. Έχω ανακαλύψει διαβάζοντας τον "Λουκή Λάρα" του Βικέλα πως ο πρώτος διορισμός στο ελληνικό δημόσιο είναι η κατάληψη θέσεως γραφέα του Λουκή Λάρα στο Ναύπλιο, όταν και αν η πόλη θα καταληφθεί, όταν και αν φύγουν οι Τούρκοι. Τη θέση υπόσχεται στον νέο ο υπουργός Φωκίων Νέγρης, εφόσον, όπως πιστεύει, σε λίγο θα μεταφερθεί η ελληνική διοίκηση (αν θυμάμαι καλά) από το Κρανίδι στη νέα πρωτεύουσα.