June Tabor - The band Played....

"Όσο ετοιμάζετε στο ΔΕΝΤΡΟ το τεύχος για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914) μπορείτε να ακούτε αυτό το τραγούδι", μας έγραψε ο νεαρός αναγνώστης μας στέλνοντας το λινκ. Τον ευχαριστούμε.

June Tabor - The Band Played Waltzing Matilda

www.youtube.com

Στο περίπτερο

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, Νο 197-198, του Μαίου, στο περίπτερο του Ιορδάνη, Ακαδημίας και Χαριλάου Τρικούπη.

 

 

Βιβλιοστάτες

ΣΚΙΑ: Ο ΣΑΝΤΣΟ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ (γνωμική φράση λακωνίζοντος συγγραφέως)

Σπάνιο (τουλάχιστον δεν είχαμε μέχρι τώρα ξαναβρεί), καλοδουλεμένο ξύλινο ζεύγος Δον Κιχώτη και Σάντσο. Βιβλιοστάτες. Στο ebay βλέπει κανείς παρεμφερείς, αλλά αλμυρούτσικους ή και πολύ ακριβούς. Ο τυχερός ερευνητής τούς συναντά μια φορά τη δεκαετία στο παζάρι των γύφτων (πολιτικώς ορθώς "Ρομά"), τους βρίσκει μπιρ παρά, και προλαβαίνει να τους αποκτήσει και να τους εντάξει σε ήδη υπάρχουσα σειρά ομοειδών ξυλόγλυπτων ηρώων.

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, Νο 197-198

Απρίλιος. Φωτογραφία απ' το ατελιέ. Αυτή ήταν μια προηγούμενη εκδοχή για το εξώφυλλο του ΔΕΝΤΡΟΥ που κυκλοφόρησε. Από χθες μπορεί κανείς να το βρει και στους πάγκους, όπως και στα περίπτερα του κέντρου της Αθήνας.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Δημόσιος αποκεφαλισμός στη Ρώμη (1844)

...Γονάτισε κάτω απ΄τη λεπίδα. Ακούμπησε το λαιμό του σε μια σανίδα, σε μια εγκοπή προορισμένη γι' αυτόν το σκοπό, κι έπειτα μια παρόμοια σανίδα έπεσε και ασφάλισε το σβέρκο του. Ακριβώς όπωςστον κύφωνα. Από κάτω υπήρχε ένα δερμάτινο σακί. Μέσα σ' αυτό κύλησε την επόμενη στιγμή το κεφάλι του.

Κρατώντας το κομμένο κεφάλι από τα μαλλιά, ο δήμιος έκανε το γύρο της εξέδρας δείχνοντάς το στον κόσμο, κι όλα αυτά πριν καλά καλά καταλάβει κανείς ότι η λεπίδα είχε πέσει ορμητική, μ' ένα κροτάλισμα καθώς κατέβαινε...

Τσαρλς Ντίκενς, Το Δέντρο, Νο 197-198 (μτφ Γ. Παλαβός)

 

 

Συνεργασίες

Υπάρχει ένας νεοέλληνας πεζογράφος, κάπως αγνοημένος, μπορώ να πώ, από την ανάγνωση των συγχρόνων μας και από την κριτική. Έχω θαυμάσει επανειλημένα τα μοναδικά αντανακλαστικά του, όταν του ζητείται από ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ μια συνεργασία. Μπορεί να γράψει με άνεση κάτω από οποιαδήποτε περσόνα. Γράφει ως ισπανός μεσοπολεμικός συγγραφέας με πειστικότατο βιογραφικό, ως στρατιώτης των Βαλκανικών Πολέμων καταθέτει αψόγως αληθοφανή ημερολόγια, ως μελετητής των γραμμάτων της Κεντρικής Ευρώπης μιλά για την εποχή (τον Κάφκα, τη "Μεταμόρφωση" και τον "Καλό στρατιώτη Σβέικ").

Οι "παραγγελίες" του περιοδικού δεν αντιμετωπίζουν ποτέ την άρνησή του. Η μόνη αγωνία που εκδηλώνει είναι πόσες... ώρες διορία έχει για να παραδώσει τη συνεργασία του. Δεν υπερβάλλει. Το άψογο κείμενο βρίσκεται στα χέρια μας την επόμενη μέρα. Με το επόμενο αφιέρωμα του ΔΕΝΤΡΟΥ, το 1914, είχα την προκλητική ιδέα να του προτείνω να περιγράψει, ως Σέρβος ή Βόσνιος σύγχρονος, το δραματικό περιστατικό της δολοφονίας του Φερδινάνδου, στο Σαράγεβο. Να σταθεί και να βλέπει την πομπή στο πεζοδρόμιο απ' όπου θα περάσει ο Διάδοχος του θρόνου. Είμαι βέβαιος ότι αύριο θα πανηγυρίζω (και θα ζηλεύω) για μια γοητευτική μαρτυρία του γεγονότος που έγινε αφορμή να αιματοκυλιστεί η Ευρώπη.

Να μην ακούσω το επιχείρημα ότι τα μεγάλα γεγονότα δεν προσφέρονται σε λογοτεχνικές παραχαράξεις, σε σκηνοθεσίες και παρουσίες ψευδεπίγραφες. Μιλάμε για την πράξη της λογοτεχνίας, που είναι κυρίως αυτό ακριβώς, μια έξοδος από τον όντως κόσμο. Τη μυθοπλασία, για την οποία μόλις τις προάλλες μου έδινε αφορμή να σχολιάσω το ψεύδος της μια απάντηση του Φελίνι. Τον ρώτησαν γιατί δεν γύρισε τo "Amarcord", ως αυτοβιογραφικό χρονικό, στην πατρίδα του (Rimini) και είπε ότι ο τόπος που το κινηματογράφησε ήταν εικαστικά "περισσότερο Rimini" από το Rimini. Χρήσιμη ιδέα για όσους διδάσκουν την αφήγηση. Το αυθεντικό, όπως μαθαίναμε νέοι, έχει το δικό του περιεχόμενο στην κατασκευασμένη αλήθεια και είναι στο χέρι σου να το κάνεις πιο πειστικό (και γοητευτικό) απ' αυτήν. Κι αφού μιλάμε για το "ψεύδος", γιατί να μην επικαλεστώ τα "Capriccios" (έτσι μου φαίνεται ονομάζεται) του Μάρλοου, πίνακα που μου έρχεται στο μυαλό, όπου ο ζωγράφος αναπαριστά τη Βενετία, αλλά με τον Άγιο Παύλο του Λονδίνου στην όχθη του καναλιού;

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ που κυκλοφορεί (Νο 197-198)

Η προηγούμενη ανάρτηση στον τοίχο fb του περιοδικού αφορούσε κείμενα που ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ πρότεινε στους αγοραστές να προσέξουν. Με τίτλο "Αστερίσκοι", επισημαίναμε έξι πρόζες που είναι υψηλή πεζογραφική επίδοση, είτε γιατί ως ατμοσφαιρικά ιδιαίτερες (Ντομένικο Σταρνόνε, "Μάτια κλειστά μάτια ανοιχτά", σελ. 102), είτε γιατί φωτίζουν ψυχολογικά βάθη και καταστάσεις οικογενειακές ("Σημεία και σύμβολα", Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, σελ. 62), είτε γιατί, όπως συμβαίνει στην παλιά αλλά άγνωστη αφήγηση του Ντίκενς ("Δημόσιος αποκεφαλισμός στη Ρώμη"), οι αναπαραστάσεις προσώπων, ηθών και εποχής αιφνιδιάζουν.

Μας άρεσε ιδιαίτερα και επισημάναμε το διήγημα του Σταρνόνε (Νάπολη, 1943) διότι αφορά τους κινηματογράφους. Σε πολλούς συγγραφείς του 20ού αιώνα, από τον Καλβίνο μέχρι τον Έκο και τον Φελίνι που ανακαλούμε πρόχειρα, υπάρχει το σινεμά ως εμπειρία νεανική, εμπνευσμένη ηθογραφία που ξεπερνά τα προφανή. Σε όλους τους αφηγούμενους προκύπτει η αντίθεση ανάμεσα στην επινοημένη εμπειρία και την πραγματικότητα που αφήνουν έξω απ' την αίθουσα περιφρονητικά. Στον Σταρνόνε ξυπνά η μεταπολεμική, βομβαρδισμένη Νάπολι. Ένας ποιητικός καρικατουρίστας ζωγραφίζει τύπους, τόπους και συμπεριφορές.

[...] Ο αγαπημένος μου κινηματογράφος ονομαζόταν "Imperiale", Αυτοκρατορικός. Στεγαζόταν στο "Ξενοδοχείο των Φτωχών", στη Νάπολη, ηλικίας δύο αιώνων. Η αίθουσα ήταν βρώμικη, τα καθίσματα ξεχαρβαλωμένα. Ορισμένοι προτιμούσαν να φέρνουν απ' το σπίτι μια ψάθινη καρέκλα. Υπήρχε ένα χοντρός θεατής που κατέφθανε γύρω στις τέσσερις το απόγευμα. Η καρέκλα κρεμόταν απ' τα δάχτυλά του και πήγαινε να πιάσει θέση οπουδήποτε, εντελώς φλεγματικά. Για το κοινό δεν υπήρχαν κανόνες, κι αν υπήρχαν τους παραβίαζε. Τα αγόρια άπλωναν τα πόδια τους στην πλάτη του καθίσματος, έβγαζαν ψωμί και μορταδέλα. Απ' τις τελευταίες σειρές έφταναν αναμμένες γόπες, που τις πετούσαν όπως ο Γκρέγκορι Πεκ στο "Μονομαχία στον ήλιο" [...] Τις στιγμές με τη μεγαλύτερη θεαματική ένταση υπήρχε κάποιος που τόβαζε σκοπό να κατρακυλήσει ένα μπουκάλι γκαζόζας στο πάτωμα, από το βάθος της αίθουσας ώς την οθόνη. [...] Είδα υπέροχες ταινίες, φωτεινά εφέ στο σκοτάδι, το μόναδικό φως που εξακολουθεί και τώρα να με παρηγορεί, αν εξαιρέσεις τη λευκότητα της γραμμένης σελίδας....

Στη φωτογραφία το "Real Albergo dei Poveri"

Η ημέρα της Ευρώπης

Η ημέρα της Ευρώπης γιορταζόταν χθες. Της Ευρώπης, που θεωρείται το τελευταίο πολιτικό όνειρο της ηπείρου. Όχι από ρομαντικούς, όπως πριν από μερικούς αιώνες, αλλά από το πιο καλλιεργημένο κομμάτι του πληθυσμού της, που το να παρασύρει ευρύτερες μάζες στις προοπτικές του είναι ένα στοίχημα και μια πρόκληση απ' αυτά που συχνά βάζει μπροστά μας η Ιστορία.

Απ' τα πιο χαρακτηριστικά πρόσωπα ενός άτυπου, αν και συχνά ποικιλότροπα διατυπωμένου ευρωπαισμού είναι χωρίς αμφιβολία ο Στέφαν Τσβάιχ, με το τελευταίο ημιαυτογραφικό βιβλίο του "Ο Χθεσινός Κόσμος". Το επίθετο Χθεσινός επέμεινε στον εκδότη του να γραφεί με κεφαλαίο. Δεν πρόλαβε να το δει τυπωμένο. Το 1942 αυτοκτόνησε, ως γνωστόν, στη Βραζιλία, με την πίστη ότι το σώμα και το πνεύμα της Ευρώπης δεν ζούσε πια και δεν θα άντεχε απέναντι στη ναζιστική μηχανή.

Απ' τις εκατοντάδες συναρπαστικές σελίδες του βιβλίου του (που θα οφείλαμε να διδάσκουμε στα παιδιά μας ως παρακαταθήκη καλλιεργημένου ανθρωπισμού και βαθιάς πνευματικότητας) είναι η περιγραφή, όταν, μετά τη λήξη του Α' Παγκόσμιου Πολέμου ο συγγραφέας αποφασίζει να επιστρέψει από την Ελβετία (βρισκόταν εκεί κατά τη διάρκεια εκείνων των ετών) στην καθημαγμένη πια Αυστρία. Έχει φτάσει στα σύνορα, εφοδιασμένος με ρούχα, τρόφιμα και παπούτσια που δεν θα βρει στη χώρα του. Το τρένο του σταματά στον σταθμό των συνόρων. Κάποιο άλλο τρένο, πολυτελές, έρχεται την ίδια στιγμή, από την Αυστρία αυτό. ΟΙ δύο συρμοί στέκονται απέναντι.

"[...] Μία κινητικότητα έγινε αισθητή στην αποβάθρα., αλλά εξακολουθούσα να μην ξέρω γιατί. Προσέχοντας καλύτερα, αναγνώρισα όρθιο στο παράθυρο ενός βαγονιού τον Κάρολο, τελευταίο Αυτοκράτορα της Αυστρίας. Δίπλα του η Αυτοκράτειρα Ζίτα. Ρίγησα. Ο τελευταίος Αυτοκράτορας της Αυστρίας, ο κληρονόμος της δυναστείας των Αψβούργων που διοίκησε τη χώρα για 700 ολόκληρα χρόνια εγκατέλειπε τη χώρα του. Η Αυστριακή δημοκρατία τού επέβαλε να αναχωρήσει, αλλά με όλες τις τιμές. Ο ψηλός εκείνος άντρας στεκόταν όρθιος και κοίταζε τα βουνά,τα σπίτια και τους ανθρώπους. Οι ελεγκτές, οι γυναίκες, οι στρατιώτες, σιωπηλοί, αμήχανοι έστρεφαν το βλέμμα τους αλλού.

Ήταν μια ιστορική στιγμή αυτή που ζούσα. Μοναδική στιγμή, διπλά συγκλονιστική για κάποιον που είχε γαλουχηθεί με την παράδοση της Αυτοκρατορίας, που το πρώτο τραγούδι του στο σχολείο ήταν ο αυτοκρατορικός ύμνος και αργότερα, στο στρατό, ορκίστηκε πίστη σ' αυτόν τον άνδρα, αφοσίωση σ' εκείνον που τώρα κοίταζε το πλήθος ντυμένος με ρούχα πολιτικά. Τον είχα δει να κατεβαίνει τη μεγάλη σκάλα του Σένπρουν, πλαισιωμένος απ' την οικογένειά του και τους αξιωματικούς και να δέχεται τις εκδηλώσεις σεβασμού ογδόντα χιλιάδων Βιεννέζων μαθητών που τραγουδούσαν παραταγμένοι στο καταπράσινο, μεγάλο λειβάδι, "Ο Θεός σώζοι" του Χάιντν. Η ατμομηχανή ξεκίνησε με ένα αργό τράνταγμα, σαν να μην ήθελε να φύγει. Το τρένο απομακρύνθηκε αργά. Δίπλα μου ακούστηκε το πνιχτό κλάμα μιας γυναίκας. Οι υπάλληλοι του σταθμού κοιτούσαν την αμαξοστοιχία ώσπου χάθηκε. Η χιλιόχρονη Αυτοκρατορία έφτανε στο τέλος της. Επέστρεφα σε μια διαφορετική Αυστρία, σ' έναν άλλο κόσμο."

Εκατοντάδες πρόσωπα του ευρωπαικού πολιτισμού περνούν στις σελίδες του "Χθεσινού Κόσμου". Πόλεις, συγγραφείς, εποχές, διάλογοι, ιδέες. "Ο χθεσινός Κόσμος" είναι (το κατάλαβα πριν από πολλά χρόνια, απ' την πρώτη κιόλας ανάγνωση), μια Βίβλος του Ευρωπαισμού και της Ιστορίας τού 19ου και 20ού αιώνα. Άλλοτε θα πούμε περισσότερα για την παγκοσμιότητα που υποβάλλει με τις αξίες του. Δεν είναι, φυσικά, ούτε η παγκοσμιότητα του προλεταριακού οικουμενισμού, ούτε η ασύνορη προοπτική τού κεφαλαίου, ούτε ένας επαναστατικός διεθνισμός. Πρόκειται για τον βαθύ ανθρωπισμό που στέκεται απέναντι στην ακατέργαστη εθνικιστική μισαλλοδοξία ("την πνευματική επιδημία της εποχής μας", όπως έλεγε ο Τσβάιχ), είναι το κατ' εξοχήν σχολείο των κλασικών αξιών του δυτικού κόσμου. Αυτός ο "ασαφής ουμανιστικός κοσμοπολιτισμός" (όπως τον είδε ο Κλάουντιο Μάγκρις), είτε ως στάση, είτε ως ραφιναρισμένο χαρακτηριστικό του συγγραφέα, είναι, ωστόσο, ένα απ' τα υλικά που έχτισαν τις πιο καλλιεργημένες και πιο γοητευτικές προοπτικές, το βλέμμα που αφηγήθηκε και ερμήνευσε σε βάθος το παρελθόν μας.

Ας θεωρούσε η Άρεντ την, τόσο καθαρή και ανύποπτη πολιτικά, συνείδησή του σχεδόν αφελή (βασισμένη στον πασιφισμό των συνθηκών της Γενεύης). Η αθωότητα του Τσβάιχ δεν είχε προβλέψει τη θύελλα, αλλά μ' αυτό το βιβλίο νοσταλγίας και απολογισμού σχεδίασε μοναδικές ιμπρεσιονιστικές εικόνες και μια πολύτιμη αλήθεια των γεγονότων και της σημασίας τους. Μας δίνει το βλέμμα που μπορεί να βαδίζει παράλληλα με την πολιτική εκτίμηση, που αποκαλύπτει στον υποψιασμένο τι υπάρχει πίσω απ' τον οικονομισμό του σημερινού μεγάλου εγχειρήματος.

 

 

Αστερίσκοι

Eκείνοι που θα λάβουν ή θα αγοράσουν το τρέχον τεύχος του ΔΕΝΤΡΟΥ, να διαβάσουν (ταπεινή μας πρόταση) οπωσδήποτε τα κείμενα των Αντόνιο Λόμπο Αντούνες "Η μνήμη παίζει παράξενα παιχνίδια" (σελ. 59), Κέιτ Σοπέν "Η ιστορία μιας ώρας" (σελ. 55), Γιόζεφ Ροτ "Ο Κάιζερ στην Κρύπτη των Καπουτσίνων" (σελ.32), Τσαρλς Ντίκενς "Δημόσιος αποκεφαλισμός στη Ρώμη" (σελ.7), και με πολλούς αστερίσκους τα κείμενα των Ντομένικο Σταρνόνε "Μάτια κλειστά, μάτια ανοιχτά" (σελ.102), Βικτόρ Πελέβιν "Ο Σίγκμουντ στο καφέ" (108) και Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ "Σημεία και σύμβολα" (σελ 62). Το περιοδικό τα συνιστά ως σπουδαία, πολύ υψηλού επιπέδου, λογοτεχνία. Οψόμεθα.

Το κάθισμα

Μπορεί να υπήρξαμε μανιακοί για την παράσταση (φωτογραφία, κινηματογράφος, ζωγραφική), να μας κέρδισε η εικόνα, που θεωρούσαμε πάντοτε ευγενέστερη και πιο φιλική απ' την ίδια τη ζωή, αλλά πόσες φορές, κατάκοποι σε αχανείς πινακοθήκες, αντί μιας ζωγραφισμένης καρέκλας ζητήσαμε μάταια ένα πραγματικό κάθισμα...