Το σπιρτόκουτο

Συχνά δεν βρίσκω ούτε τα κλειδιά μου για να βγω από το σπίτι, υπάρχουν όμως μέρες που με κυνηγούν οι πιο απίστευτες συμπτώσεις. Έτσι, σήμερα, 21η Απριλίου, βρήκα στο παζάρι του Θησείου το σπάνιο πια σπιρτόκουτο της Επταετίας. 50 λεπτά. Ο αλλοδαπός που το είχε δεν ήξερε ούτε τι ήταν ούτε τη σπανιότητά του. Στα τελευταία χρόνια της δικτατορίας, για να καλύψουμε το σύμβολο στην επιφάνειά του, συχνά κολλούσαμε ισομεγέθεις φωτογραφίες από εφημερίδες, έναν Κίσινγκερ, έναν Αλέν Ντελόν. Δεν θα θυμόμουν τη σημερινή ημερομηνία, χαμένη κάτω από τις αλλεπάλληλες επιστρώσεις των γεγονότων. Μόνον όταν κάτι σχετικό βρεθεί μπροστά σου, ή κάποιος σε πληροφορήσει, επιστρέφουν οι ανεξίτηλες εγγραφές. 

Σαν σήμερα, πρωί Παρασκευής, απ' το τρανζίστορ που είχα πάντα στο μαξιλάρι μου, άκουσα μοισοκοιμισμένος την άρση κάποιων άρθρων του Συντάγματος. Ξύπνησα υποθέτοντας ότι πρόκειται για ιστορική αναδρομή στη δικτατορία του Μεταξά. Σε λίγα λεπτά, αλίμονο, ήξερα τι είχε συμβεί. Απ' το απέναντι μπαλκόνι, τρία μέτρα από το δικό μου (ζούσα σε ένα στενό δρομίσκο, παράλληλο της Πατησίων) βγήκε ο κύριος Ανδρέας, ένας ευγενής ηλικιωμένος ομοφυλόφιλος που ζούσε με την αδελφή του, και με παρακάλεσε να πάω για προμήθεια ψωμιού. «Μπορεί να μείνουμε για μέρες στα σπίτια μας», είπε ανήσυχος. «Δεν επιτρέπεται η κυκλοφορία». «Τι θα κάνουμε;».

Ήμουν υποψήφιος φοιτητής εκείνο το χρόνο. Έφτασα πεζός στο κέντρο. Για πληροφορίες, όχι για ψωμί. Ανεβήκαμε στα γραφεία της Ενώσεως Κέντρου που παρέμεναν ανοιχτά (γωνία Ακαδημίας και Ομήρου). «Τίποτε», μας είπε κάποιος φοιτητής. «Έκανε κίνημα το Ναυτικό, αλλά είναι ζήτημα ημερών, μη φοβάστε. Να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας». Πιο κάτω ορισμένοι μάς βεβαίωσαν ότι πρόκειται για μια κίνηση του στρατού, που όμως δεν την εγκρίνει ο Κωνσταντίνος. Ένας ηλικιωμένος κύριος που με πλησίασε, μου είπε χαμηλόφωνα «τους έπιασαν στον ύπνο», φράση που δεν κατάλαβα, αλλά εξήγησε ότι εννοεί τους πολιτικούς. Στη στοά της Όπερας (Ακαδημίας), όπου βρίσκονταν οι εκδόσεις Θεμέλιο, έχω την εντύπωση ότι είχαν ανοίξει και γέμιζαν ένα φορτηγό με βιβλία. Πριν λίγους μήνες, μόλις πολιτογραφημένος Αθηναίος, είχα παρακολουθήσει εκεί την παρουσίαση του «Ζ». Για ώρα έβλεπα απ' το πεζοδρόμιο με δέος. Ο Βασιλικός με ένα καφέ δερμάτινο σακάκι υπέγραφε το βιβλίο του και περνούσαν οι αγοραστές για μιαν αφιέρωση. 

Προσπαθώ μάταια να θυμηθώ διάφορες άλλες λεπτομέρειες. Πόσο κράτησε η απαγόρευση της κυκλοφορίας, για πόσες μέρες έμεινα χωρίς τηλέφωνο, τι καιρό είχε εκείνη την Παρασκευή, πότε εξαφανίστηκαν απ' τους δρόμους τα τανκς, και ακόμα τι ακουγόταν στο ραδιόφωνο τις μέρες που ακολούθησαν; Δεν ξέρω το λόγο, αλλά οι εγγραφές είναι επιλεκτικές. Με την ανεξιχνίαστη συμπεριφορά που έχει η μνήμη, μια σειρά από γεγονότα και εικόνες βλέπω ότι έμειναν ακατάγραπτα. 

Από μια ηλικία και μετά, τα ιστορικά γεγονότα είναι απλώς (ή κυρίως) δείχτες. Σημάδια χρόνου. Αλλάζει το βάρος τους. Το νόημά τους γίνεται προσωπικό. Ό,τι κι αν έχει συμβεί, και οι πιο κρίσιμες ή βάναυσες επέτειοι, είναι κυρίως μαρτυρίες, αναδρομή, αναφορά μνήμης. Η προσωπική ιστορία έχει κερδίσει κατά κράτος την προτεραιότητα από την άλλη, πρωταγωνιστεί η δική της μοίρα. Μάταια θα προσπαθούσε να συνεννοηθεί εκείνη η μέρα με τη σημερινή. Σοφότεροι και συσπειρωμένοι στον εαυτό μας, αλλάξαμε γωνία θέασης, ιδέες, κριτήρια. Δώσαμε διαφορετικό νόημα στο χρόνο. Είμαστε πια άλλοι.