Σάββατο 31 Μαρτίου 2012

Αφιέρωμα στον Αγγελόπουλο




Nα, λοιπόν που το αφιέρωμα στον Αγγελόπουλο, το νέο τεύχος του ΔΕΝΤΡΟΥ (Νο 187) βρίσκεται ολοκληρωμένο μπροστά μας. Ξεφυλλίζουμε τις σελίδες του που διoρθώνονται ακόμα, διαβάζουμε για τελευταία φορά τα κείμενα που αφορούν την πορεία του σκηνοθέτη και τη θέση του στον ευρωπαικό μοντερνισμό, βλέπουμε τις επιφυλάξεις που ορισμένοι ψιθυρίζουν διακριτικά, εξαιτίας προφανώς μιας κατανοητής συστολής που ακολουθεί το θάνατο. Διαβάζοντας το κείμενο του κριτικού Μισέλ Δημόπουλου, είπα ότι καλό θα ήταν να αναρτηθεί μια παράγραφος. 


[...] «τα μεγάλα σε διάρκεια πλάνα του, σημείο αναφοράς και αναγνώρισης της κινηματογραφικής του γλώσσας δεν ανάγονται σε αισθητικό παροξυσμό ή σε υπερβολή. Είναι το κατ' εξοχήν υφολογικό εργαλείο στο οποίο καταφεύγει ο σκηνοθέτης, ως ολοκληρωτικός κυρίαρχος, για να πειθαρχήσει καλύτερα, να τιθασεύσει, μέσα από το χρόνο και τη διάρκειά του, το όριο, το βάρος και το βεληνεκές των νοημάτων που παράγει. Με το κίνδυνο όμως τα νοήματα αυτά να μοιάζουν, κυρίως στα δύο πρώτα μέρη της τελευταίας ημιτελούς τριλογίας του, παγιωμένα και εν τέλει αποδυναμωμένα, λόγω ακριβώς της συστηματικής και μονόπλευρης πια χρήσης της ίδιας αισθητικής τεχνοτροπίας, που τόσο μας είχε μαγέψει κοντά 40 χρόνια πριν». Η αυστηρότητα ενισχύεται από το μεγάλο μαύρο ήλιο της μελαγχολίας και μια διάχυτη απαισιοδοξία, ιδιαίτερα από το «Ταξίδι στα Κύθηρα» και μετά. Στις «Μέρες του 36», στον «Θίασο», στους «Κυνηγούς» και ιδίως στον «Μεγαλέξαντρο», υπήρχε μια μπρεχτικής αναφοράς πολιτική ανάλυση, όπου η Ιστορία καθόριζε τη μοίρα των ανθρώπων. Με το «Ταξίδι στα Κύθηρα» ξεκινάει μια άλλη αναζήτηση, για το φοβερό σημάδι της Ιστορίας πάνω στο ανθρώπινο τοπίο. Είναι η εποχή της απώλειας. Ο Αγγελόπουλος συλλαμβάνει νωρίς το τέλος της ουτοπίας».

Μετά τις διακοπές, αφού κάνει τη διαδρομή του το τεύχος των «Βιβλιοθηκών», θα εμφανιστεί, ελπίζουμε, το νέο μας αφιέρωμα.

Κυριακή 25 Μαρτίου 2012

Ο δημόσιος δρόμος των Μουσών






Είναι άπειρες πια οι αντιδράσεις για την Παρέλαση των Ποιητών στις 21 Μαρτίου. Από το σκωπτικό σχόλιο μέχρι την απορία και τον οργισμένο αντίλογο. Δεν έχει να προσθέσει κανείς τίποτε. Να σκεφθούμε μόνον, καλόπιστα πάντα, ότι όλοι, φορείς και εκδηλώσεις, αντανακλούμε το επίπεδο καλλιέργειας και αντιλήψεων που υπάρχουν γύρω μας. Δεν μπορεί μια ομάδα, όποια κι αν δηλώνει πως είναι, να διαφέρει θεαματικά από τον κοινό μέσο όρο. Θυμάμαι, στις μεγάλες ευρωπαικές κρίσεις, συζητήσεις και αδιανόητα αντανακλαστικά προσώπων μέσα στην ίδια την «Εταιρεία Συγγραφέων». Ήταν ο δημόσιος κοινός τόπος. Το αντίγραφο, η επανάληψη της πνευματικότητάς μας. Πολλοί αντιλαμβάνονται την ποίηση σαν πλεόνασμα δημοκρατικών αισθημάτων: νόμισμα που, ως αναντίρρητο αγαθό, περνάει σε όλες τις τράπεζες της αγωγής και του γούστου. Λειτουργία που έχει λωρίδα κυκλοφορίας στις κεντρικές οδούς. Ευτυχώς, δημόσιος δρόμος για τις μούσες δεν υπήρξε ποτέ, και οι ίδιες, πιο σοφές από μας, ξέρουν τον τόπο των περιπάτων τους και δείχνουν αποφασιστικά και σωφρόνως τις κλίσεις τους. 


Δεν είχα σε αυτά το νου μου όταν πριν από ένα λεπτό είπα να αναρτήσω κάτι. Ήθελα απλώς ένα σύντομο σχόλιο για την ποίηση. Πώς, για παράδειγμα, πολλά χρόνια πριν, είχα συναντηθεί με ιδέες που αφορούν τη γραφή, του Paul Leautaud. Τiς έχω συμπεριλάβει στο βιβλίο μου «Η ζωή με εχθρούς» (σελ. 29) και θα ήταν μια χρήσιμη, ιδιοτελώς, αναφορά γι αυτό το βιβλίο μου.
«Δεν υπάρχει κανένας κανόνας για τη λογοτεχνική σύνθεση».
«Η αμέλεια, κάποια, αμέλεια, είναι μεγάλο αξίωμα, θεμέλιο της τέχνης».
«Τίποτε δεν σε μαθαίνει να γράφεις καλύτερα από την ανάγνωση κακών συγγραφέων». Και επειδή ο Leautaud υπήρξε υπέρμαχος του αυθορμητισμού στην τέχνη, διατύπωνε και την άποψη: «Νιώθω απέχθεια για την εργασία που φτάνει στην έσχατη λεπτομέρεια, θέλοντας να εκφράσει μια ιδέα. Αν η ιδέα δεν έρχεται, πηγαίνετε για έναν περίπατο και ξαναγυρίστε σ' αυτήν κάποια άλλη φορά».

Με αυτή την τελευταία, χρησιμότατη, συμβουλή για περίπατο, κανείς βέβαια δεν πιστεύει ότι ο Leautaud, μπορεί να εννοούσε μια πολυπρόσωπη πορεία με πλακάτ.


Πέμπτη 22 Μαρτίου 2012

Τονίνο Γκουέρα



Οι εγκυκλοπαίδειες τον αναφέρουν ως σεναριογράφο και ποιητή. Εκτός από συνεργάτης του Αγγελόπουλου, μου ήταν γνωστός (σε μετάφραση) ως ποιητής που έγραφε στη διάλεκτο της Εμίλια Ρομάνια. Τον θεωρώ «οικείο» πρόσωπο, γιατί οικογενειακώς, όταν παραθερίζαμε στο Ρίμινι, η κωμόπολη απ' όπου καταγόταν (Σαντ' Αρκάντζελο) ήταν ένα σύντομος και ευχάριστος περίπατος. Στο ψηλότερο σημείο της βρισκόταν το σπίτι του. Στην είσοδο ο Δήμος είχε τοποθετήσει μια πινακίδα με ποίημά του στα Ρομανικά. Το μισοκαταλάβαινα όταν το διάβαζα. Από εκεί μπορούσες να δεις την πόλη σε κάτοψη. Κάποτε, θυμάμαι, δείχναμε στα παιδιά τις στέγες και τους τόνους του κόκκινου που άλλαζαν με όμορφες τονικότητες. Ο εξάχρονος γιός μου, αδιαφορώντας προφανώς για την «εικαστική παιδαγωγική», μας διέκοψε: «Μαμά» είπε, «είδα πριν ένα αυτοκίνητο με σκουριασμένη εξάτμιση».

Στην ίδια πόλη, αγοράζοντας κάποτε τυρί, προσούτο και άλλα, ακούσαμε από το βάθος του παντοπωλείου κάποιον να παίζει πιάνο. «Είναι η κόρη μου», είπε ο ευγενής παντοπώλης του Σαντ' Αρκάντζελο. «Περάστε!». Την γνωρίσαμε, και μας μίλησε για τις σπουδές της στο Ντίσελτορφ, νομίζω. Έχω τις φωτογραφίες από εκείνη τη μέρα, καθώς και τη διεύθυνσή της, που όπως όλες οι διευθύνσεις, όταν περάσει η στιγμή της γνωριμίας, γίνονται ξένες και αδιάφορες. 

Ιδού, λοιπόν, ο μαγικός συνειρμός που παρήγαγε η πόλη του Σαντ' Αρκάντζελο και το όνομα του Τονίνο Γκουέρα. Μόλις προ ολίγου έμαθα ότι έφυγε απ' τη ζωή. 


Κυριακή 18 Μαρτίου 2012

Επίσκεψη




Tο ΔΕΝΤΡΟ τίμησε και τιμήθηκε με την επίσκεψη (17.3.2012) των εκδοτών του στον παλαιότερο συνδρομητή που έχει στην Πελοπόννησο. Είναι ο κ. Γιώργος Τέτας, από την Καλαμάτα. Τον επισκεφθήκαμε, του δώσαμε χέρι με χέρι το τελευταίο τεύχος μας, τον γνωρίσαμε προσωπικά, και νιώσαμε τη χαρά και την ικανοποίηση να γίνεται φίλος και γνωστός κάποιος για δεκαετίες αναγνώστης των σελίδων μας. Στή φωτογραφία ο συνδρομητής μας, ο Τάσος Γουδέλης και ο Κώστας Μαυρουδής στο κατάστημα ξηρών καρπών στην οδό Σταδίου της πόλης.

Η αφιέρωση



«Στον Κωστάκη,
ο θείος σου Γιάννης
18.12.57

Δώρο λίγο πριν από τα Χριστούγεννα εκείνου του πολύ δύσκολου χρόνου.
Τι μεγάλη υπόθεση αλήθεια οι θείοι, η συναρπαστική τους πινακοθήκη, οι ακατάγραπτες ιστορίες τους. Το λέω, γιατί νεότεροι πιστεύαμε πως τα μεγάλα πράγματα συμβαίνουν μόνο στη λογοτεχνία.

Πέμπτη 15 Μαρτίου 2012

Η αξιαγάπητη σεμνότης του συγγραφέα



Kι ένα ολίγον προκλητικό (για τα κομφορμιστικά λογοτεχνικά ήθη μας) αρθρίδιο στο ΔΕΝΤΡΟ (Νο.185-186) που κυκλοφορεί σε λίγες ώρες. Τιτλοφορείται «Η αξιαγάπητη σεμνότης του συγγραφέα». Πόσο η μετριόφρων εικόνα, η εξωστρεφής εγκαρδιότητα και οι φρόνιμες σιωπές του συγγραφέα συντελούν ώστε να υπερπροβάλλεται και να ευνοείται το έργο του; Είναι ανύπαρκτη (ή πλαστή), λέει το άρθρο, η σεμνότητα στον εκπρόσωπο της πιο εριστικής και αυτάρεσκης συντεχνίας. Και, μετά από συζητήσιμες απόψεις για την προσωπικότητα του ποιητή («μέσα του κατοικεί ένα παιδί με κοντά παντελόνια, συγχρόνως με έναν οργανωμένο και αδίστακτο μηχανορράφο»), τελειώνει: «Εδώ και χιλιετίες, στις τέχνες, εκείνος που μιμείται τον κώδικα της Γένεσης είναι ένας απόλυτος νάρκισσος. Ο Τιτσιάνο έφησε τον Κάρολο τον Ε' να σκύψει στο πάτωμα και να σηκώσει το πινέλο που του έπεσε! Αλλά μήπως ξεχνάμε τον Μαλαρμέ, πώς απευθύνθηκε κάποτε στους ομοτέχνους του; "Μην είστε αλαζόνες, να είστε περιφρονητικοί"».

πίνακας:  Frantisek Kupka (self-portrait)

Κυριακή 11 Μαρτίου 2012

Τα κοινόχρηστα





Το δεκάχρονο παιδί που ήρθε να πληρώσει τα κοινόχρηστα (είμαι διαχειριστής της πολυκατοικίας) και περίμενε ώσπου να βρω και να του δώσω τα ρέστα, κοίταξε την πόρτα του ψυγείου: «Τι ωραίο αυτό το μαγνητάκι!». «Ναι, το έχω αγοράσει από το Βερολίνο. Ξέρεις ποιος είναι»; Με κοίταξε στα μάτια σαν να το είχα προσβάλει και ενώ έπαιρνε τα χρήματα που του έδινα άρχισε να μου λέει: «Ένα πρωί, όταν ξύπνησε ο Γκρέγκορι Σάμσα από κακό όνειρο, βρέθηκε στο κρεβάτι του μεταμορφωμένος σε πελώρια μαμούνα. Κοιτόνταν ανάσκελα, πάνω στην σκληρή, όμοια με πανοπλία πλάτη του και έβλεπε την τουρλωτή, σκούρα, γεμάτη δίπλες κοιλιά του, που η κουβέρτα πάνω της μόλις κρατιόταν, έτοιμη να γλυστρήσει.»

Αιφνιδιασμός. Περίμενα για δευτερόλεπτα, θέλοντας να βεβαιωθώ ότι είμαι στην πραγματικότητα και ότι ένας μικρός ένοικος μου είχε χτυπήσει την πόρτα. Το παιδί κατευθύνθηκε προς στην έξοδο και άνοιξε μόνο του. Πριν χαιρετήσει με κοίταξε στα μάτια. «Η μετάφραση ήταν της Ανεμογιάννη. Μπορώ να πω αντέχει. Παλιές εκδόσεις του Γαλαξία, ξέρετε».

Πέμπτη 8 Μαρτίου 2012

Επίσκεψη

Στο εργαστήριο. Ο Χρόνης Μπότσογλου μπροστά σε ένα τοπίο της Λέσβου, μια σειρά ομόθεμων πινάκων που ζωγραφίζει.

Στο εργαστήριο του Χρόνη Μπότσογλου. Μεσημέρι της Πέμπτης 8ης Μαρτίου.

Αυτό συμβαίνει πριν φτάσει στα χέρια μας


Pierre d' Alun




Στη βιβλιοθήκη του πατέρα μου υπήρχε ένα παλιό βιβλίο Ιστορίας με ένα εντυπωσιακό μότο στην πρώτη σελίδα. «Ένα πουλί κάθεται κάθε χίλια χρόνια και ξύνει τη μύτη του, σε έναν βράχο με χίλια μέτρα ύψος. Όταν ο βράχος θα έχει εξαφανιστεί από την τριβή, θα έχει περάσει μια στιγμή της αιωνιότητος». Πώς ξεχνά κανείς μια τέτοια τρομαχτική εικόνα που τον εντυπωσίαζε όταν ήταν παιδί; Αλλά και με ποια ευκαιρία τη θυμάται μετά από μισόν αιώνα; Σήμερα, λοιπόν, χρειάστηκε να βάλω λίγο στίψι στο κόψιμο του ξυρίσματος. Αυτή η πλάκα που έχω, παρόλα τα χρόνια και τη χρήση, δεν ελαττώνει τον όγκο της. Ίδια. Σαν τον βράχο στο μότο που προανέφερα. Θα είναι διαθέσιμη, υπολογίζω χωρίς υπερβολή, και για το δισέγγονο του γιού μου. Ο χρόνος μ' άλλα λόγια, άτρωτος. Μάθημα της μικρότητάς μου, ελάχιστα φιλάνθρωπο αλλά δίκαιο