Δευτέρα 29 Ιουλίου 2013

Τραυματισμένος ιππότης (15 εκ.)



Αν είχα μιαν ευκαιρία (δικαιολογία) να αναρτήσω στη σελίδα μου αυτόν τον ακρωτηριασμένο, ξύλινο Δον Κιχώτη που υπάρχει μεταξύ 8 άλλων, ωραίων και άρτιων, θα ήταν μόνο τώρα, μετά το τραγικό ατύχημα του σιδηροδρόμου στο Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα.
 
 
 
 
Φωτογραφία

Φωτογραφία
Φωτογραφία

Πέμπτη 25 Ιουλίου 2013

Μικρό Θέατρο


Xθες αποφάσισα να δω πάλι το "Μικρό Θέατρο", μου έτυχε μια παράσταση του συγκροτήματος Εncardia, με τραγούδι και χορό. Είχα να βρεθώ εκεί για πολλά χρόνια και τώρα ξεναγήθηκα από τον αυτόχθονα φίλο, δημοσιογράφο Βασίλη Καββαθά. Είναι σπουδαίο πράγμα να σου "δείχνουν". Δεν θα εύρισκα ποτέ μόνος τη μαγευτική παραλία "Γκλιάτη", π.χ., όπου περάσαμε το μεσημέρι κολυμπώντας, τρώγοντας μπροστά στη θάλασσα και συζητώντας.

Είχα γράψει για την έκπληξη από τη γνωριμία μου με το "Μικρό Θέατρο", λίγα χρόνια μετά την αποκάλυψή του, στο βιβλίο μου "Οι κουρτίνες του Γκαριμπάλnτι" (Νεφέλη, 2000). Το κείμενο εκείνο, που αναρτώ εδώ, θα γίνει εισαγωγή, κάτι σαν εκτεταμένο μότο, σε έναν ογκώδη τόμο που αφορά την Επίδαυρο, με διάφορα ιστορικά ντοκουμέντα της περιοχής, θεατρικά κυρίως. Θα αναρτήσω σε λίγο μερικές εικόνες από το μεσημέρι της χθεσινής Παρασκευής.


"Ελευθερία", 27 Μαρτίου 1958


Είχα προμηθευτεί πρόσφατα την εφημερίδα με αυτή την ιστορική (διατυπωμένη με τυπική ψυχρότητα πρακτορείου) πληροφορία, και την έψαξα σήμερα, καθώς γράφοντας κάτι σχετικό για το ΕΘΝΟΣ του Σαββάτου διάβαζα για τα δημοφιλή συνθήματα της εποχής του φασισμού. Από το περίφημο "Η Ιταλία στους Ιταλούς" (μας θυμίζει τίποτε;) και το "Πολλοί εχθροί μεγάλη τιμή", του Ντούτσε, μέχρι τα μαχητικά σλόγκαν του Πάουντ, ραδιοσχολιαστή στο ιταλικό ραδιόφωνο. Γνωστή η ηρωική κορόνα του ποιητή: "Αν ο άνδρας δεν κινδυνεύει για τις ιδέες του, ή δεν είναι άνδρας ή οι ιδέες του δεν αξίζουν"!!

Αντιλεξικόν

Γιατί αναρτώ, αυτό το ζεστό απόγευμα, το εξώφυλλο του "Αντιλεξικού" που όσοι γράφουν (με κάποια ηλικία και με περιορισμένη δυνατότητα μνήμης) ξέρουν πολύ καλά την αξία του; Μήπως για να ομολογήσω ότι τον παλιό τόμο (δώρο της γυναίκας μου όταν γνωριστήκαμε) τον παρόπλισα διαλυμένο απ' τη χρήση; Μήπως για να πω ότι ο νέος που προμηθεύτηκα έχει τυπωθεί σε λεπτό χαρτί (της Βίβλου) και είναι ελαφρύτερος και εντυπωσιακά μικρότερος; Ή για να θριαμβολογήσω ότι βρήκα αυτό το πανάκριβο βιβλίο, μπιρ-παρά, στα παλιατζίδικα; Όχι.

Θυμήθηκα σήμερα, ενώ τον χρησιμοποιούσα, μια ιδιαίτερη λεπτομέρεια. Μου έδειξε κάποτε στο σπίτι του, στο Γουδί, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς ένα διήγημά του (δεν θυμάμαι ποιο και από πού) το οποίο είχε αφιερώσει στον Θ. Βοσταντζόγλου, συγγραφέα του "Αντιλεξικού". "Τον γνωρίζατε"; ρώτησα. "Όχι, δεν τον ήξερα", μου είπε, "αλλά με έχει βοηθήσει τόσο πολύ από το '60 αυτό το λεξικό, που όφειλα τουλάχιστον αυτή την αφιέρωση".

Κράτησα στη μνήμη μου την ομολογία. Συνηθίζουν οι συγγραφείς, με τις προς αλλήλους αφιερώσεις, να εξοφλούν υποχρεώσεις σε πρόσωπα. Πρώτη φορά συναντούσα την περίπτωση ενός πεζογράφου να εξομολογείται ότι οφείλει χάριτες στις άψυχες σελίδες ενός λεξικού, που τόσο τον βοήθησαν να γράψει, να αποδώσει νοήματα και να υπηρετήσει την ποικιλία της έκφρασης που ζητούσε. Η αφιέρωση ήταν ένα νεύμα ευγνωμοσύνης σ' αυτό το ογκώδες αρχείο των εννοιών, σιωπηρό μάλιστα, γιατί κανείς δεν μπορούσε να υποψιαστεί το νόημα της χειρονομίας αν, όπως εγώ, κατά τύχη δεν ρωτούσε για το κίνητρο.

"Ανθ' ών ευ έπαθον", όπως έλεγε ο παλιός μου καθηγητής Ν.Τ. (δεινόσαυρος λογιότητος), ή "Ευγνωμόνως", όπως θα έγραφε ο Καβάφης.



Κυριακή 14 Ιουλίου 2013

το διακριτικά σκανδαλώδες



Προσπαθώ να θυμηθώ σε ποια τάξη διδάχτηκα την "Ιφιγένεια". Είχαμε πάντως απομνημονεύσει αρκετές αράδες της αρχής, εξαιτίας του μικρού "σκανδάλου" από το γνωστό ρήμα. Έκτοτε σκέφτηκα αρκετά και είχα πολλές φορές την ευκαιρία να επιβεβαιώσω τη χρησιμότητά του: το "σκάνδαλο" ως μέσον να στερεωθεί κάτι στην αφήγηση.

Στο "Η ζωή με εχθρούς" (Μελάνι, 2008), έγραφα επ' ευκαιρία μιας επισκέψεως στην Ολυμπία: " Μετά, η Ολυμπία, η αρχαία Πίσα. Θυμάμαι την 'Ιφιγένεια εν Ταύροις', τα λίγα που συγκρατεί ο παλιός μαθητής με αφορμή, κυρίως, διάφορες σκανδαλιστικές συγκυρίες, όπως, για παράδειγμα, εκείνο το 'φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας' του 'Επιταφίου'. Με τον ίδιο τρόπο, έχοντας νικήσει το χρόνο που με χωρίζει απ' τα θρανία, συγκρατώ ακέραιο το 'Πέλοψ ο Ταντάλειος εις Πίσαν μολών θοαίσιν ίπποις Οινομάου γαμεί κόρην εξ ης Ατρεύς έβλαστεν [...] Σκέπτομαι πόσο το σκάνδαλο γονιμοποιεί τη μνήμη, παρέχει εγγυήσεις διάρκειας στο αντικείμενό του, αποσπά την προσοχή. Είναι αυτονόητο πως τίποτε δεν θα θυμόμουν από την Αμάντα, που ο Ζυλιέν Σορέλ του 'Κόκκινου και του Μαύρου' (Στεντάλ) γνωρίζει στο καφενείο της Μπεζανσόν, εάν αυτή δεν ονομαζόταν 'Μπινέ'. Σε όποιον δημιουργικό χώρο κι αν αναφερθούμε, το διακριτικά σκανδαλώδες, με δόσεις ορθά υπολογισμένες (με βήματα γάτας όπως λένε), είναι απαραίτητο στοιχείο για την προβολή του αντικειμένου, ακόμα και για την αντοχή της μνήμης ενός έργου [...]"

Αυτά με τη χρήση του "σκανδάλου" και τη σημασία του στη μνημοτεχνική. Τα σκέφτηκα σήμερα, γιατί βρήκα μπροστά μου και αγόρασα μια ωραία γερμανική έκδοση του 1926: "Iphigenie bei den Taurern". Άνοιξα και διάβασα τις πρώτες αράδες με τους ωραίους χαρακτήρες της Λειψίας. Στη θέση τους όλα, ανεξίτηλα, από τη δεκαετία του '60

Οι μυθικές μας αλήθειες [2]

Η τακτική δεκαπενθήμερη συνεργασία μου στο ΕΘΝΟΣ του Σαββάτου (14 7.'13)


Οι μυθικές μας αλήθειες [2]
Τον περασμένο Ιούνιο, με αφορμή τον πιο ηρωικό χορό της Ιστορίας μας (Ζάλογγο), βρέθηκαν και πάλι στην ατζέντα των συζητήσεων οι ιστορικοί μας μύθοι. Ακολούθησαν, όπως συμβαίνει πάντα, οργισμένες αντεγκλήσεις, αλλά γρήγορα το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε στη ΔΑΜΑΡική οπισθοβασία, την κυβερνητική αλλαγή και τα σχετικά με την προσεχή εκταμίευση.
Διαβάζοντας συστηματικά παλιές εφημερίδες, εμπειρία που σε κάνει να βλέπεις στωικά την προοπτική και τη μοίρα του κόσμου, συχνά συναντώ ζητήματα συγγενικά, σκέψεις που αφορούν το αιώνιο ερώτημα για τον χαρακτήρα και την ενότητα του πολιτισμού μας. Ο ανταποκριτής της «Καθημερινής» (26 Ιανουαρίου 1958) παρακολουθεί στο Λονδίνο, στο London school of Economics μια «αιρετική» για τις βεβαιότητές μας διάλεξη. Μιλά ο διαπρεπής βυζαντινολόγος Στίβεν Ράνσιμαν, υποστηρίζοντας ότι η δημιουργική προσπάθεια των Ελλήνων είχε συντελεστεί, λίγο ώς πολύ, πάντοτε υπό ξένο ζυγό: «ο Πλάτων και ο Θουκυδίδης έγραψαν τα αριστουργήματά τους όταν η αθηναϊκή δημοκρατία είχε συντριβεί. Οι προσωκρατικοί έψαξαν τις αρχές των όντων σε ένα χώρο που κυριαρχούσαν οι Ασιάτες, και τέλος, ό,τι δεν πρόλαβαν να πουν οι Ελληνες υπό τους διαλελυμένους Αλεξανδρινούς, το συμπλήρωσαν στην ασφάλεια που τους παρείχε η Pax Romana [...]».
O κ. Ράνσιμαν ήταν πεπεισμένος ότι, «παρόλο που κάτω από τα ράσα κάθε κατανυκτικού αναχωρητή κρυβόταν ένας βακχικός τραγοπόδης, στις φλέβες των Βυζαντινών δεν κυλούσε ελληνικό αίμα. Αυτό δεν πρέπει, φυσικά, να μας τρομάζει, είπε. Ο μόνος αμιγής λαός στην Ευρώπη υπήρξαν οι Ισλανδοί, αλλά η συμβολή τους στον πολιτισμό είναι ότι εφοδίασαν με πετρέλαιο στη διάρκεια του πολέμου ένα συμμαχικό αντιτορπιλικό και μοίρασαν σοκολάτες στους αξιωματικούς του! [...] Ο ομιλητής σαν να μη συγχωρούσε τον Μιλτιάδη και τον Θεμιστοκλή. Σαν να λυπόταν που οι Πέρσες είχαν τελικά ηττηθεί, και που δεν επεκράτησαν, τουλάχιστον πολύ αργότερα, οι Αρμανσμπέρηδες και το Φανάρι [...]».


Ας λένε ότι «τίποτε δεν είναι πιο γηραλέο από την εφημερίδα της προηγούμενης μέρας». Τα παλιά αναγνώσματα έχουν γίνει λογοτεχνία, με πραγματικά γεγονότα και πρόσωπα. Ο ανταποκριτής (Αλκης Αγγελόγλου), κομψογράφος, με προφανές βρετανικό φλέγμα, κλείνει το κείμενό του αλλάζοντας δεξιοτεχνικά θέμα και τόνο: «Το Λονδίνο απλωνόταν έξω βιαστικό, τερατώδες, γεμάτο εναλλασσόμενες μορφές, που κατείχαν ένα φοβερό μυστικό και δεν ήξεραν σε ποιον να το εμπιστευθούν. Πυκνά κύματα ομίχλης τύλιγαν τους δρόμους, τα σπίτια, τις εκκλησίες, και εύκολα μπορούσε κανείς να ξεγελαστεί, παίρνοντας τα κωδωνοστάσια για καμινάδες [...]».

Παρασκευή 12 Ιουλίου 2013

Ελευσίνα, 12.7.48 [2]

Μουσείο Ελευσίνας, όπως και πριν. Η πρώτη φωτογραφία είναι λεπτομέρεια από σαρκοφάγο, στην είσοδο του κτιρίου. Η τρίτη φωτογραφία είναι μαρμάρινη στήλη με τη λέξη ΠΟΛΙΣ. Η δεύτερη είναι μέρος ενός ιππέα και του αλόγου. Όπως όλα τα ακρωτηριασμένα αγάλματα, γίνεται κι αυτό ένα καινούργιο γλυπτό.

Ελευσίνα, 12.7.2013



Μια ωραία επίσκεψη στο Μουσείο της Ελευσίνας, καθ οδόν προς τη θάλασσα. Δεν είχα ξαναπάει. Χωρίς πλούτο εκθεμάτων και με ελάχιστη κίνηση. Παρακάλεσα στην είσοδο να μου δώσουν λιγότερο μεταχειρισμένα χαρτονομίσματα (15 ευρώ) και μου είπαν ότι αυτά ήταν τα έσοδα της ημέρας , στις 2 μ.μ. Κυρίως ρωμαικά τα εκθέματα. Η μεσαία φωτογραφία είναι (κακότεχνο) άγαλμα του Αντίνοου, ευνοούμενου του Αδριανού, όπως ξέρουμε.

12 Ιουλίου (195;)

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο πατέρας, δόλιος φωτογράφος, έβαλε τη σύζυγο να τον κοιτάζει και το παιδάκι να βλέπει μακριά, ένα δικό του, τάχα ελπιδοφόρο, μέλλον. Ήταν 12 Ιουλίου, στην Τήνο. '51, '52 ή 53; Πάντως η δραχμή ήταν ακόμα χιλιάρικο (δεν είχαν αφαιρεθεί τα μηδενικά). Όπως λένε, αυτά που θυμάσαι (ή δεν θυμάσαι) ορίζουν αυτό που είσαι.

Να καταλάβω τι έχει συμβεί. Ημέρα γενεθλίων, 2013.

Μουσείο Βραυρώνας, 11,7.'13.

Ο παλιός εκείνος Ιούλιος

Κυριακή 7 Ιουλίου 2013

Τέσσερις εικόνες από τον Χρόνη

Ο ζωγράφος και καθηγητής Χρόνης Μπότσογλου απέδωσε με εικόνες τέσσερα από τα ποιήματα της συλλογής "Τέσσερις Εποχές", (εκδ. Κέδρος , 2010). Θα εκτυπωθούν και θα κυκλοφορήσουν σε περιορισμένο αριθμό υπογραμμένων από τον καλλιτέχνη αντιτύπων. Αναρτώ εδώ την "Άνοιξη" από τη σελίδα 15 του βιβλίου και το έργο του ζωγράφου με τον τσαγκάρη της θεματικής αναφοράς.




ΑΝΟΙΞΗ

"Είσαι εφήμερο μέχρι ανυπαρξίας",
δήλωσε αιχμηρά εν έτει χιλιαεννιακόσιαπενήνταεννιά
το δαιμόνιο του μέλλοντος
(η εποπτεία του Προσεχούς)
στο άσημο εργαστήριο του τσαγκάρη μας.
Δεν καταλάβαιναν τίποτε από τη δήλωσή του
τα ανύποπτα σύνεργα (οι κατσαμπρόκοι, τα σουβλιά κι οι επιτήδειες τανάλιες) που είχαν κατακλύσει το κοντό τραπέζι του. Το ίδιο οι κόλλες, οι κερωμένοι σπάγκοι, τα καρφιά. "Ξέρετε σύνεργα συμπαθή, με τις λαβές σας λειασμένες απ' τη χρήση, πως είστε αντικείμενα συλλεκτικά;" είπε η Εποπτεία του Προσεχούς. "Θα σας παρατηρούν στις γυάλινες προθήκες των παλαιοπωλείων, ακίνητα, με πειθαρχία που δεν φανταστήκατε ποτέ. Έτσι περίπου θα είναι και οι αναδρομές για σας, αειθαλείς και φλύαροι αργόσχολοι (οικείοι στις χαρωπές οσμές των βερνικιών και των δερμάτων), συγκεντρωμένοι σε ομιλητική ομήγυρη δίπλα στο φίλο σας, αυτό το βροχερό απόγευμα με τις ομπρέλες και τον απρόοπτα γκρίζο ουρανό.
Άνοιξη πάλι,
ντύνονται πράσινο οι παρυφές της πόλης,
οι λόφοι και οι ήπιες πλαγιές.
Νέοι βλαστοί επαναλαμβάνονται,
διαβάζει απ' το ίδιο κείμενο η φύση.
Πόσο επιφυλάσσονται, όμως, όλοι,
χιλιαεννιακόσιαπενήνταεννιά,
πόσο θα προτιμούσαν μια στέρεα ύλη,
μιαν άπειρη αφήγηση
(ένα βιβλίο
που να να μην τελειώνει
πουθενά),
να αφοσιωθούν αμέριμνοι,
σαν τον αμνό στα φίλια λιβάδια.
Φιλάργυρα υπολογίζουν το βραχύ σου βίο,
σε διαιρούν σε αμήχανα μερίδια
και σε μετρούν,
ενώ τους απευθύνεσαι με στερεότυπα
(έντομα, ανθοφορία, χλιαρά μεσημέρια).
Σαν τίποτε να μην συμβαίνει,
χίλιαεννιακόσιαπενήνταεννιά,
κολακεύεις πάλι με φύλλα τα κλαδιά
και εξαγγέλλεις μεγαλόστομα την άνοιξη:
τη γιγαντοαφίσα αυτή της χλωροφύλλης,
την πομπώδη διαφήμιση του μέλλοντος".
3

Σάββατο 6 Ιουλίου 2013

Οι μυθικές μας αλήθειες


Γράφτηκε πριν από ένα μήνα, στην ατμόσφαιρα του περίφημου Ζαλόγγου και της "εθνικής ανησυχίας" για τον κλονισμό της ιστορικής τάξης και των αληθειών της. Το κείμενο αυτό ήταν η τακτική δεκαπενθήμερη συνεργασία μου στο ΕΘΝΟΣ του Σαββάτου.

.....................................................................

Οι κατασκευασμένες αλήθειες της Ιστορίας, όπως συμβαίνει με όλους τους μύθους, αφορούν μια παιδική ηλικία: της συλλογικής μας ταυτότητας. Όπως κάθε παιδική ηλικία, αναζητεί κι αυτή βεβαιότητες. Χρειάστηκε χρόνος για να κοιτάξουμε την Ιστορία και τις αφηγήσεις της με επιφύλαξη. Να τη δούμε, δηλαδή, ως επιστήμη και όχι ως μαρτυρία αυτοεπιβεβαίωσης ή παραγωγής φρονήματος. «Αν οι Γάλλοι θέλουν να πληροφορηθούν για τους Ναπολεόντειους πολέμους, θα ήταν χρήσιμο να διαβάσουν τον αγγλικό Τύπο της εποχής», έλεγε ο Ράσελ. Αυτό σημαίνει διδασκαλία της Ιστορίας (και) από τις πηγές του αντιπάλου, συνθήκη που καλλιεργεί τη σ χ ε τ ι- κ ό τ η τ α και τη γόνιμη αμφιβολία, λειτουργώντας συγχρόνως αποτρεπτικά στην εμπάθεια και τις άκριτες προσηλώσεις.

Θα πει κανείς, και ορθά, ότι εφόσον ο καθημερινός πολιτισμός είναι μια συνισταμένη από συνειδήσεις, το πνεύμα της πρωτογένειας πάντοτε θα προέχει, θα εμφανίζεται ως κυρίαρχη κλίση, πολύ ισχυρότερη από τη δειλά διδασκόμενη αμφιβολία, που προσβλέπει στο μοντέλο του κριτικού ανθρώπου. Ποια οργανωμένη παιδεία, άλλωστε, μπορεί να αγνοήσει τον εθνικό ρόλο της Ιστορίας ή να ελέγξει τις σχεδόν ορμέμφυτες ιδέες της υπεροχής; Χρειάζεται πνευματική περιέργεια, αίσθημα ταυτοτικής ασφάλειας, αυτογνωσία και ευφάνταστα αντανακλαστικά, για να πεις κάτι σαν αυτό που διάβαζα πρόσφατα: ότι «Ιστορία είναι η βεβαιότητα που εμφανίζεται στο σημείο όπου η ατέλεια της μνήμης συναντά την ανεπάρκεια της τεκμηρίωσης».

Θέλουμε την αλήθεια για τα γεγονότα; Πρέπει να θυμηθούμε το πρώτο κεφάλαιο στο «Μοναστήρι της Πάρμας» του Σταντάλ. Εκεί ο νεαρός Φαμπρίτσιο ντελ Ντόγκο, γοητευμένος απ’ τη Ναπολεόντεια περιπέτεια, φτάνει από το Μιλάνο στις παρυφές του Βατερλό, βοηθάει τυχαία στη μάχη και παρακολουθεί σκηνές από την πιο κρίσιμη στιγμή της Ευρώπης χωρίς να καταλάβει ότι έλαβε μέρος, ότι έχει συμβεί κάτι κοσμοϊστορικό, που το παρακολούθησε και το είδε! Δεν υπάρχει, πιστεύω, πιο σπαρταριστή αμφισβήτηση ιστορικής αυτοψίας απ’ τις συγκεκριμένες σελίδες.

Αν δούμε προς το μέρος μας, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι σε μια χώρα που το παρελθόν διδάσκεται χωρίς κριτική διάθεση (και συχνά η επιφύλαξη ισοδυναμεί με σκάνδαλο), η διόγκωση του φαντασιακού είναι το αναπόφευκτο παρεπόμενο. Κι αυτή, με τη σειρά της, οδηγεί στην ιδέα της τελεσίδικης εθνικής μοίρας, μιας κουλτούρας όπου φίλοι, αντίπαλοι και αξίες, σαν πεπρωμένο αδράνειας, είναι όροι για πάντα σταθεροί, οφειλή και εσαεί ομηρεία σε αμετάβλητα στερεότυπα.

Παρασκευή 5 Ιουλίου 2013

Επίδαυρος, 1979



Μάρμαρο χλιαρό απέναντι στη δύση.
Απόγευμα που υπήρξε πάλι πριν,
κι αμφέβαλλε το φως του όπως τώρα.
Πράξεις απ' την ίδια διάρκεια:
ξεχασμένο τζιτζίκι από τότε.
Μακρινό σκυλί σαν επανάληψη.
Δυο τρεις Αργείοι που καθυστέρησαν.
Είναι εννιά. Δεν έχουν σώμα πια
οι λόφοι.
Σκουραίνει η ταξιθέτρια
στο τελευταίο φως.


"Το δάνειο του χρόνου", Κέδρος, 1989.

Πέμπτη 4 Ιουλίου 2013

"Η αθανασία των σκύλων"



Μια απ' τις πιο ενδιαφέρουσες και ωραίες ασχολίες όταν πρόκειται να εκδώσεις ένα βιβλίο είναι η έρευνα για το εξώφυλλο. Το προσεχές (πεζογραφικό) διαβημά μου έχει τίτλο "Η αθανασία των σκύλων" και είναι 72 μικρά αφηγήματα όπου η ιδέα, ο πρωταγωνιστής ή το σκηνικό είναι ο σκύλος.

Έχω μια χειροποίητη κάρτα του 1923, σταλμένη κάπου στη Γαλλία απ' τη Νάπολη. Δεν τη βρίσκω άσχημη ιδέα. Μια χαρτοκοπτική σκύλου σε διασκελισμό (σαν να κυνηγάει έναν λαγό) και ωραία γράμματα με πέννα και ιώδες μελάνι. Κυνηγώντας μιαν εφαρμογή της συγκεκριμένης εικόνας (εξώφυλλο), μπορώ να πω ότι δεν μάζευα αδίκως τόσα χρόνια τα άχρηστα μικροπράγματα που εμφανίζονταν μπροστά μου.

Οι αποστολές του Δημήτρη



Oι αναγνώστες που μας λένε ότι διαβάζουν λαίμαργα ή ότι τους αρέσει η στήλη "Αναγνώσεις", πρέπει να ξέρουν, αν δεν το γνωρίζουν από κάποια παλιότερη ανακοίνωσή μας, ότι ο δημοσιογράφος Δημήτρης Δεληολάνης μας προμηθεύει κάθε τόσο με εκλεκτά και επιλεγμένα αποκόμματα ιταλικών εφημερίδων.

Συνεντεύξεις, δοκίμια, βιογραφίες, ό,τι εμφανίζεται στον ιταλικό Τύπο και είναι δυνάμει ενδιαφέρον για μας, με τον μεταφραστικό μόχθο της κ. Φανής Μουρίκη μεταγγίζεται στις σελίδες του ΔΕΝΤΡΟΥ. Στο προσεχές τεύχος μεταξύ άλλων μια εξαιρετικού ενδιαφέροντος συζήτηση του σημαντικότατου Κλάουντιο Μάγκρις ("Δούναβης", εκδ Πόλις) με την Σουζάνα Ταμάρο, συγγραφέων από την Τεργέστη.

"Η ζωή με εχθρούς"



Μια ευγενική χειρονομία από την Πόπη Γκανά, εκδότρια των εκδόσεων "Μελάνι". Είχαν μείνει 200 αντίτυπα από το βιβλίο μου "Η ζωή με εχθρούς" (άρθρα, σχολιασμοί, δοκίμια σε εφημερίδες και κυρίως σχόλια στο παλιό "Δέντρο") που τα χάρισε γενναιόδωρα στο συγγραφέα.

Κατά κάποιο τρόπο το βιβλίο αυτό, που δεν είναι ό,τι συνήθως ονομάζουμε δημιουργική γραφή, αποτελεί μια συγκέντρωση από βλέμματα και προσεγγίσεις. Είναι δημοσιεύσεις από το τέλος της δεκαετίας του '80, μέχρι το 2000.

Ένα σύντομο δείγμα σχολίου, σελ 134.
" Όπως έλεγε ο μακαρίας μνήμης Ιωακείμ Ριτσιάρδης, καθηγητής των Μουσικών στο επαρχιακό μας γυμνάσιο, απ' τη στιγμή που ο Νίτσε χαρακτήρισε την τέχνη του Σοπέν ως 'επανάσταση που βάδισε με βήματα περιστεριού' έχει στερήσει από πολλούς μεταγενέστερους τη δημιουργική ευφορία μιας υψηλής κριτικής προτάσεως. Μια φράση, κύριοι, είχε εξαντλήσει ό,τι κανείς θα αναγκαζόταν να πει με σύνθετες διατυπώσεις για το αισθαντικό τέκνο της Πολωνίας". Ο αφορισμός και η αλήθεια του, θυμίζει, σκεπτόμουν, αυτό ακριβώς που συμβαίνει με το ιπτάμενο βελάκι, όταν κτυπά το κεντρικότερο σημείο των επάλληλων κύκλων. Οι υπόλοιποι, όπου κι αν σκοπεύσουν, θα βρίσκονται δίπλα στο απόλυτο κέντρο [...]

Τετάρτη 3 Ιουλίου 2013

Ο Δον Ζουάν στη Σικελία



Οι φίλοι του παλιού κινηματογράφου στην Αθήνα έχουν δει μέσα στη δικτατορία τον "Ωραίο Αντόνιο" στο παλιό "Στούντιο" της οδού Τρικόρφων. Μάουρο Μπολονίνι από το ομώνυμο βιβλίο (1948) του Βιταλιάνο Μπρανκάτι (1907-1954). Ένας Σικελός γόης φοιτητής ( Μαρτσέλο Μαστρογιάνι), γόνος αστικής οικογένειας θεωρείται ακαταμάχητος εραστής και ο μύθος του πλανάται πάνω απ' το Παλέρμο και όλη τη Σικελία. Στο τέλος περιμένει η αναπάντεχη ανατροπή, ο ωραίος νέος αποδεικνύεται ανήμπορος ερωτικά.

Ένα άλλο βιβλίο εκείνου του συγγραφέα (1941) βρέθηκε μπροστά μου, σ' αυτούς τους σωρούς που βγάζουν τα βιβλιοπωλεία, τάχα ασήμαντο στοκ, στην ουσία αναξιολόγητα αριστουργήματα. Αφού πια ελάχιστα νέα πράγματα με αφορούν (λατρεύω το δεύτερο χέρι στους δίσκους, τα ρούχα, τα βιβλία και τα αντικείμενα), ήταν επόμενο να προμηθευτώ αμέσως τον "Δον Ζουάν", βέβαιος ότι το αντίτυπο που ήδη έχω δεν πρόκειται να το βρω όσο κι αν ψάξω στο χάος του διαμερίσματος.

Το δεύτερο χέρι. Δεν είναι, βέβαια, μόνο η σχέση με τον άγνωστο, η συγγένεια μαζί του, το μοίρασμα της χρήσης και του κοινού μύθου. Διότι, μεγαλώνοντας κανείς, νιώθει μια καινούργια κοινότητα με τους άλλους, εκεί που παλιά δεν την φανταζόταν. Νέους μας έφερναν κοντά η ιδέες, το κοινό βλέμμα, τα φρονήματα, οι προσηλώσεις. Τώρα συχνά νιώθουμε πως και μόνο το γεγονός ότι συνομιλούμε προυποθέτει την κοινή προιστορία. Οι έννοιες με τις οποίες λέμε μια φράση είναι κάτι που κατάγεται απ' την ίδια μήτρα, και αυτό από μόνο του είναι μαγικό, ιερό, ρίχνει μια ηθική σκιά στο γεγονός.

Να μην λέμε πολλά. Το βιβλίο, όπως δείχνω, είχε στη σελίδα 72 ένα εισιτήριο (δεκαετία του '80;) προς (ή από) νησί των Ιονίων. Κάποιος, μπορούμε να υποθέσουμε, το διάβασε ανάμεσα στη Ζάκυνθο και την Κυλλήνη. Μου αρέσει η ιδέα πως εκτός απ' το αίνιγμα του πρώτου κτήτορα θα παρακολουθεί την ανάγνωσή μου η υπόμνηση και η αύρα του παλιού, χωρίς προσδιορισμό χρόνου, θαλάσσιου ταξιδιού.

Τρίτη 2 Ιουλίου 2013

Οι προθέσεις του Γκαγκάριν

Αυτό το κείμενο είχε αναρτηθεί στο blog μου, κατέβηκε για να φιλοξενηθεί σε ένα ηλεκτρονικό περιοδικό, αλλά θεωρήθηκε πλέον εκτός επικαιρότητος (η "επικαιρικότητα",  αξία και κριτήριο για την ανάγνωση που δεν κατάλαβα ποτέ!...). Αναρτάται και πάλι στον οικείο χώρο.



Γεννήθηκα στη μετεμφυλιακή περίοδο. Η πρώτη συνωμοσία για την οποία άκουσα ήταν η δολοφονία του Μεταξά από τον οδοντογιατρό του και δύο ξανθούς πράκτορες της ιντέλιτζενς Σέρβις. Δεν ξέρω γιατί, ίσως επειδή ακολουθούσα πάντα τους μεγάλους, δεν έχασα ποτέ την ευκαιρία να γνωρίζω για τα πίσω απ' την αυλαία. Λίγα χρόνια μετά τις εκλογές του '52, άκουσα έκπληκτος ότι Πλαστήρας σύρθηκε στην αναμέτρηση από ένα σατανικό σχέδιο της αμερικανικής πρεσβείας. Ο πρέσβης, συγκεκριμένα, γνώριζε το δεισιδαίμον πνεύμα του πρωθυπουργού και έβαλε μια καφετζού να τον πείσει ότι μπορεί να αντιμετωπίσει τον Παπάγο με εξοντωτικό πλειοψηφικό. Διέλυσε τη βουλή και προκήρυξε εκλογές. Μερικοί, ελάχιστοι όπως πάντα, "ήξεραν" γύρω μας το πραγματικό αίτιο της πανωλεθρίας του Κέντρου!

Πολλά χρόνια αργότερα, στο Γυμνάσιο, κάποιος μας επισκέφτηκε από την Αθήνα και αποκάλυψε στα ανοιχτά μας στόματα ότι το φέρετρο του βασιλιά Παύλου ήταν γεμάτο με πέτρες. Οι αυλικοί, είπε, έκαναν λάθος στην ποσότητα και ζύγιζε όσο δύο νεκροί. "Να ξέρετε", πρόσθεσε, "τον Παύλο τον κάρφωσε με ξίφος ο αυλάρχης μετά από φιλονικία. Είχε πεθάνει και είχε ταφεί πριν από ένα μήνα". Δεν έλειπε η ενημέρωση. Οι απόψεις και οι πληροφορίες του παρασκηνίου κυκλοφορούσαν ανεμπόδιστα. "Πού ζούμε"; θυμάμαι να αυτοοικτίρεται ένας οικογενειακός φίλος, για την άγνοια και την απομόνωση της μικρής πόλης.

Ένα καλοκαίρι του '60, στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου γνώρισα τον Ηλία, έναν γλυκύτατο μάγειρο που ήρθε με τον αδελφό του στο νησί να εργαστεί για δυο μήνες. Με είδε ιδεολογικά ανήσυχο και άρχισε να μου μου μιλά για πολιτική. Ήταν μαχητικός συνδικαλιστής. Όταν η γνωριμία μας έγινε στενότερη, δεν έχανε την ευκαιρία να μου δανείζει την κομματική εφημερίδα και μετά από καιρό θέλησε να μου αποκαλύψει κάτι, εντελώς άγνωστο στον πολύ κόσμο. "Ξέρεις γιατί ήρθε ο Γκαγκάριν στην Αθήνα;" με ρώτησε, αφού μου είχε αφηγηθεί με συγκινητικές λεπτομέρειες την παλαική υποδοχή, την χωρίς προηγούμενο κοσμοπλημμύρα. "Όχι, βέβαια", είπα. Χαμήλωσε τη φωνή και ψιθύρισε: "Πρόκειται να δει τον Γλέζο. Θα υπάρξουν σύντομα εξελίξεις σε προοδευτική κατεύθυνση. Νομίζεις πως για τις παρελάσεις έκανε το ταξίδι;"

Κάποιος γνωστός (ένας εξαιρετικός χειρουργός) μου εξήγησε προ καιρού, στο ίδιο περίπου πνεύμα, το σχέδιο που έχει εξυφανθεί για την μπιρ παρά αγορά του νεοελληνικού πλούτου. Πρωταγωνιστής ο Γ. Παπανδρέου, η Μαργαρίτα και αμερικανικοί κύκλοι. 

Δεν αιφνιδιάζομαι εύκολα. Κυκλοφορώ σε κάθε είδους τόπο. Ακούω τα πάντα, που όλο συχνότερα πια με παραπέμπουν στην περίφημη αντίδραση του Άμλετ, το βλέμμα που διακρίνει πίσω απ' την κουρτίνα, την τσακωτή συνωμοτική πράξη, την ευφυία ενός προικισμένου πλήθους που δεν κοιμάται, που οσμίζεται από χιλιόμετρα τα αθέατα αίτια. Γιατί, τι άλλο κινεί τον κόσμο και την ιστορία απ' τη συνωμοσία;

Πριν από λίγο μου τηλεφώνησε ένας γνωστός, πρόσωπο που σημειωτέον θαυμάζω και εκτιμώ για πολλούς λόγους. Ήθελε τη γνώμη μου για την ΕΡΤ. Αυτό το τηλεφώνημα, μάλιστα, είναι το πραγματικό κίνητρο αυτής της αναρτήσεως και όχι η ροπή σε αναπόληση, νεύρωση που όντως εμφανίζεται μετά από κάποια ηλικία, όπως θα σκεφθεί κανείς. Στην ουσία επιθυμούσε να μου πει τι εξυφαίνεται με την αιφνίδια απόφαση. Να φωτίσει ένα επίπεδο πίσω απ’ το προφανές. "Υπάρχει σχέδιο", είπε. "Τα Αρχεία είναι όλο το ζήτημα, Κώστα, τα Αρχεία". "Τα αρχεία, τι δηλαδή"; ρώτησα. "Τα αρχεία της ΕΡΤ, που έχει υποσχεθεί, προεκλογικά, ο Σαμαράς στον Μπόμπολα και τηρεί στο ακέραιο τη δέσμευσή του".

"Η αθανασία των σκύλων"



Σκύλοι. Ο πρώτος, λεπτομέρεια από Αττικό επιτύμβιο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, ο δεύτερος από άλλη αίθουσα του ίδιου μουσείου. Οι φωτογραφίες είναι δικές μου. Αφότου άρχισα να γράφω τις σύντομες αφηγήσεις που αφορούν σκύλους (το ζώο περισσότερο ως πρόσχημα και φόντο, παρά ως κέντρο της ιστορίας) προσέχω πολύ περισσότερο τις παραστάσεις τους, διαπιστώνοντας ότι είναι άπειρες, κυρίως στη ζωγραφική των τελευταίων αιώνων, αυτή που αφορά το αστικό και το αγροτικό τοπίο.

Ο ελληνικός σκύλος των κλασικών χρόνων παρατηρώ ότι εμφανίζεται με μακρύ ρύγχος, μια φυλή που δεν ξέρω σε ποια σύγχρονη αντιστοιχεί ή μοιάζει. Πάντως το ρύγχος είναι το πιο ταυτοτικό στοιχείο, το πιο συμβολικό, ας πούμε, μιας που ο σκύλος διαθέτει 240 εκατομμύρια οσφρητικούς αισθητήρες, σε σύγκριση με μας, που έχουμε μόνον είκοσι εκατομμύρια.

Η "Αθανασία των σκύλων" είναι ο τίτλος του βιβλίου, κι αν όλα πάνε καλά, θα εμφανιστεί στην αγορά στα μέσα του φθινοπώρου.