Ο άνθρωπος που επέκρινε τη Γουόλ Στριτ του 14ου αιώνα

-

Επειδή οι ημέρες είναι εορταστικές νομίζω ότι μπορώ να παρουσιάσω προώρως ένα κείμενο που πρόκειται να δημοσιευτεί και θα διαβάσουμε στο προσεχές τεύχος του Δέντρου (Νο 167-168). Είναι μια χαριτωμένη σάτιρα για την εποχή, τα πρόσωπα και τα ήθη, γραμμένη από τον ηθοποιό Ρομπέρτο Μπενίνι. Η απόδοση έχει γίνει από την Φανή Μουρίκη .

Όταν μου μιλάνε για τον Δάντη, η ψυχή μου και το σώμα μου ανταποκρίνονται. Πρόκειται για έναν αιώνιο ποιητή, τον οποίο πάντοτε θεωρούσα φίλο. Θέλω να του εκδηλώσω το σεβασμό μου: τα όσα λέω δεν έχουν επιστημονικό χαρακτήρα, αλλά προσωπικό.

Ποιος ήταν αυτός ο Δάντης Αλιγκέρι; Στο παρελθόν έχω κάνει διάφορες διαλέξεις σε Πανεπιστήμια μιλώντας για αυτόν, μια φορά ακόμα και στην Αμερική, τότε που με είχαν κρατήσει αιχμάλωτο εκεί ατελείωτους μήνες κάνοντάς με να γυρνάω σαν σβούρα πριν από το Όσκαρ. Με είχαν καλέσει στο Πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες να μιλήσω για τον Δάντη και μάλιστα στα αγγλικά. Φυσικά ήμουν ήσυχος διότι κανένας δεν θα με καταλάβαινε: έλεγα ό,τι μου κατέβαινε.

Γνωρίζουμε πραγματικά πολύ λίγα πράγματα για τον Δάντη. Δεν γνωρίζουμε ούτε την υπογραφή του, ούτε τι νούμερο παπούτσια φορούσε, ούτε τι νούμερο ρούχα… Εν πάση περιπτώσει δεν θα έπρεπε να τον φανταζόμαστε όπως τον έχουν παρουσιάσει στα αγάλματα και τους πίνακες, σοβαρό, με μακρύ μανδύα και κουκούλα στο κεφάλι: ήταν ένας νεαρός 35 ετών όταν έγραφε τη Θεία Κωμωδία, πολύ νέος, και φορούσε χαρούμενα χρωματιστά παντελόνια. Διότι κατά τον Μεσαίωνα, αντίθετα από το ότι τον περιγράφουν σαν σκοτεινή και τρομερή περίοδο, άρεσαν πολύ τα χρώματα. Στην πραγματικότητα ήταν μια θεαματική εποχή: Η Φλωρεντία ήταν η Γουόλ Στριτ του 13^ου αιώνα και το φιορίνι ένα πολύ δυνατό νόμισμα. Όλοι ήθελαν να πάνε στην Ιταλία και ειδικά στην Φλωρεντία.

Η Φλωρεντία

Οι Φλωρεντινοί ήταν τσιγκούνηδες. Είχαν επινοήσει τις τράπεζες …. Δάνειζαν με 60-70% τόκο και καθότι η Εκκλησία καταδίκαζε την τοκογλυφία, οι τραπεζίτες έλεγαν: « Ναι, εμείς κάναμε την εταιρεία όμως η εταιρεία δεν έχει ψυχή … αν θέλετε να στείλετε στην Κόλαση την εταιρεία είναι ένα θέμα, εμείς δεν φέρουμε όμως καμία ευθύνη.» Και η Εκκλησία απαντούσε: « Ίσως και να έχουν δίκιο …».

Πάντως έβαζαν τόσο υψηλούς τόκους στα δάνεια ώστε τη στιγμή του θανάτου τους ζητούσαν συγνώμη για την τοκογλυφία. Σήμερα, δεν έχει αλλάξει τίποτα, μόνο ότι οι τραπεζίτες δεν ζητούν πλέον συγχώρεση τη στιγμή του θανάτου τους.

Μολονότι ήταν πολύ εξαρτημένοι από τα χρήματα οι Φλωρεντινοί αγαπούσαν πολύ τους φτωχούς. Δεν έκαναν αγαθοεργίες, όπως γίνεται τώρα, αλλά έδιναν ελεημοσύνη, λέξη που είχε επινοήσει ο Χριστός. Και η ελεημοσύνη στη Φλωρεντία ήταν πραγματική, μαζεύονταν εκεί όλοι οι φτωχοί της Ιταλίας, διότι ο κόσμος τους περιποιόταν και τους καλούσε ακόμα και στα σπίτια του. Γι’ αυτό το σκοπό δημιουργήθηκαν οι αδελφότητες, μερικές από τις οποίες υπάρχουν ακόμα και σήμερα.

Η ζωή στη Φλωρεντία ήταν πολύ όμορφη. Όλα ήταν γεμάτα χρώματα, οι ιππότες φορούσαν φανταχτερά ρούχα και τους προστάτευαν σωματοφύλακες οι οποίοι έδιωχναν όσους τους πλησίαζαν φτύνοντάς τους. Οργάνωναν λιτανείες με χορογραφία και σκηνοθεσία που θα ζήλευε ακόμα και ο Φεντερίκο Φελίνι. Οι κηδείες διαρκούσαν επτά-οκτώ ώρες: όσο πιο σημαίνων ο νεκρός τόσο μακρύτερη η τελετή. Κάθε μέρα γίνονταν γάμοι. Παντού υπήρχαν ντελάληδες, χωριάτες που έμπαιναν στην πόλη με τα βόδια τους για να πουλήσουν την πραμάτεια τους. Στους δρόμους, στις πλατείες, στις αγορές, επικρατούσε μεγάλη αναστάτωση, ένας συνεχής κρωγμός. Οι ιεροκήρυκες γυρνούσαν στους δρόμους προειδοποιώντας: «Έρχεται η συντέλεια του κόσμου …».

Περί του σεξ

Επίσης το σεξ ήταν αχαλίνωτο. Οι πάμπολλοι οίκοι ανοχής ήταν αποδεκτοί αρκεί να μην ήταν κοντά σε εκκλησίες, και στις πόρνες απαγορευόταν να πηγαίνουν με ασθενείς για να μην εξαπλωθούν επιδημίες.

Αντίθετα στους προαγωγούς έκοβαν τα χέρια και τους ευνούχιζαν. Κάποτε είχαν φωνάξει κάποιον Πατέρα Τζιορντάνο από την Πίζα, έναν άγιο άνθρωπο, ο οποίος αφηγήθηκε ότι είχε ακούσει μια κοπέλα να προσεύχεται στην εκκλησία με αυτά τα λόγια: « Παναγίτσα μου, εσύ που έμεινες έγκυος χωρίς να κάνεις έρωτα, κάνε με να κάνω έρωτα χωρίς να μείνω έγκυος!». Ανήσυχος ο καλόγερος αποφάσισε να δώσει κάποιες λύσεις. Λεγόταν ότι η Φλωρεντία ήταν η πόλη με τις 11.0000 παρθένες, και εφόσον τα ήθη ήταν αρκετά χαλαρά, ο πατήρ Τζιορντάνο άρχισε να τις εξομολογεί. Μέσα σε ενάμισι μήνα τις είχε εξομολογήσει όλες. Φτάνοντας στην τελευταία είπε: «Δεν υπάρχει πλέον καμία. Πάνω από τα δεκαεφτά ξεχάστε τες … Και όχι μόνον δεν υπάρχει πλέον καμία παρθένα αλλά αμαρτάνουν και παρά φύσιν!»

Η ομοφυλοφιλία ήταν πολύ διαδεδομένη, τόσο που στους ομοφυλοφιλικούς κύκλους χρησιμοποιούσαν τη λέξη «φλωρεντινός». […].

Περί μνήμης

Πριν από λίγο καιρό ο καθηγητής Ουμπέρτο Έκο συμβούλευσε τους φοιτητές να αποστηθίζουν ποιήματα. Με αυτόν τον τρόπο εκτός από τη λέξη αισθάνεσαι και τον ήχο, που είναι σαν μια υπέροχη μουσική. Η μαμά μου έλεγε πάντοτε: «Αποστήθισε: Βλέπεις τον Δάντη; Ήταν φοβερός. Πρέπει να γίνεις σαν κι εκείνον που τα ήξερε όλα απέξω, γνώριζε τα πάντα!»

Μου διηγόταν το περίφημο ανέκδοτο της πέτρας: Ο Δάντης κάθεται σε μια πέτρα μπροστά στο Ντουόμο της Φλωρεντίας. Έρχεται ένας κύριος και του λέει: « Ποιος είναι ο καλύτερος μεζές;» Και ο Δάντης απαντά: «Το αυγό!». Ο άλλος φεύγει. Ένα χρόνο αργότερα ο ίδιος κύριος επιστρέφει στο ίδιο μέρος. Ο Δάντης κάθεται πάνω στην ίδια πέτρα και ο κύριος τον ρωτάει απότομα: « Με τι;» Και ο Δάντης: « Με αλάτι!».

Αυτό το ανέκδοτο μου το επαναλάμβανε συνεχώς η μητέρα μου, για να με κάνει να καταλάβω ότι ο Δάντης είχε ατσάλινη μνήμη και ότι και εγώ είχα την ίδια ατσάλινη μνήμη με τον Δάντη. Και όμως ο πατέρας μου ήθελε να βελτιώσω τη μνήμη μου και με πέταγε στη σκηνή μαζί με τους στιχοπλόκους για να με κάνει να συναγωνιστώ μαζί τους στον αυτοσχεδιασμό ομοιοκαταληξίας.

Η αφήγηση

Ο Δάντης Αλιγκέρι μάς άφησε την κορυφαία λογοτεχνία. Εγώ είμαι άνθρωπος του θεάματος, και ως εκ τούτου προέρχομαι από την αφήγηση, διότι για να σταθώ στη σκηνή πρέπει να είμαι ικανός να αφηγηθώ. Άρα είμαι και άνθρωπος των γραμμάτων, και αρκετά απαιτητικός, με την έννοια ότι όταν διαβάζω θέλω να χαίρομαι αυτό που διαβάζω. Γι’ αυτό όταν λέω ότι η Θεία Κωμωδία είναι η κορυφή των λογοτεχνικών έργων, το λέω διότι είναι πολύ ευχάριστο να τη διαβάζεις, και ποιος ξέρει τι το εξαιρετικό έχουμε κάνει για να δικαιούμαστε ένα τόσο ωραίο δώρο. Είναι σαν ο Θεός να είχε πει:

«Κοίτα, είναι καλοί και θέλω να τους ανταμείψω. Θα τους δώσω κάποιον που θα γράψει τη Θεία Κωμωδία!»

Είναι ένα ποίημα που μιλάει όχι μόνο για τα πάθη αλλά και για τις σαύρες, την ομίχλη, το πώς κοιτάει κάποιος με νωχελικό μάτι, πώς ξύνουμε το κεφάλι μας, τι σκεφτόμαστε όταν είμαστε ξαπλωμένοι μπρούμυτα στο κρεβάτι. Ο Δάντης τα έχει πει όλα, ούτε ο Σέξπιρ δεν έφτασε στο επίπεδό του: Ο Σέξπιρ αγκάλιασε όλους τους ανθρώπους, αλλά δεν άγγιξε τα Θεία. Ο Δάντης δεν έγραψε τη Θεία Κωμωδία μόνο διότι υπάρχει ο Θεός, αλλά για να υπάρχει ο Θεός.

Η Κωμωδία εκτυλίσσεται τον 14^ο αιώνα. Από τότε έχουν περάσει 700 χρόνια, αλλά δεν είναι τίποτα … 700 χρόνια ισοδυναμούν με δέκα άτομα 70 ετών. Κάποιος πεθαίνει στα 70 και αμέσως μετά γεννιέται ένας άλλος: βάλτε δέκα άτομα αυτής της ηλικίας το ένα πίσω από το άλλο και θα φτάσετε στον Δάντη. Μόνο δέκα άτομα!

Το αριστούργημα του Δάντη είναι ένα από τα πιο κρυστάλλινα αφηγήματα, τα πιο απλά που γράφτηκαν ποτέ. Πρέπει να το πλησιάσει κανείς με παιδική αθωότητα, και μόνο στη συνέχεια να προσπαθήσει να κατανοήσει τις αλληγορίες και τις μεταφορές, μετά τη δεύτερη, τρίτη, τέταρτη ανάγνωση. Αρχικά δεν πρέπει να στερηθούμε την ευχαρίστηση να διαβάσουμε αυτό το βιβλίο, να χαρούμε μια αφήγηση όπου υπάρχει το τραγούδι, η μουσική, η αφήγηση και φυσικά, η ποίηση.

Και η ποίηση, όπως γνωρίζουμε, πρέπει να διαβάζεται δυνατά, διότι προέρχεται από την προφορική παράδοση. Λέγεται ότι ο Άγιος Αυγουστίνος εντυπωσιάστηκε πάρα πολύ όταν επισκέφθηκε τον Άγιο Αμβρόσιο και τον βρήκε να διαβάζει σιωπηλός. Αυτό δεν είχε ξανασυμβεί και άφησε τον Άγιο Αυγουστίνο εμβρόντητο.

Στα εβραϊκά, η λέξη «διαβάζω» και η λέξη «φωνάζω» αποδίδονται με το ίδιο ρήμα. Σημάδι, λοιπόν, ότι όλη η μεγάλη ποίηση πρέπει να διαβάζεται δυνατά. Ο Ουμπέρτο Έκο έχει πει και το εξής: εκτός του να αποστηθίζει κανείς πρέπει και να διαβάζει δυνατά.

Ρομπέρτο Μπενίνι ( 1952). Ιταλός ηθοποιός και σκηνοθέτης. Μεταξύ άλλων έχει πάρει και το Οσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας το 1998 για την ταινία «Η ζωή είναι ωραία».