Τσάρλτον Ίστον

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύεται στο προσεχές τεύχος του Δέντρου (Νο165-166). Το υπογράφει ο ιταλός δημοσιογράφος Μαουρίτσιο Πόρο και το μεταφράζει η Φανή Μουρίκη.

Ο ρεπουµπλικανός Τσάρλτον Ίστον

Πέθαναν ο Μπεν Χουρ, ο Μωυσής, ο Ελ Σιντ, ο Μιχαήλ Άγγελος. Εκπνέοντας τον περασμένο Απρίλη, στο Λος Άντζελες, σε ηλικία 84 ετών, ο Τζον Τσαρλς Κάρτερ, γεννημένος το 1924, ο οποίος για τις ανάγκες του επικού σινεμά είχε βαπτιστεί Τσάρλτον Ίστον, πήρε μαζί του το ζωντανό φως ενός αστέρα της δεκαετίας του ’50. Χάρη σ’ αυτό, το Χόλιγουντ είχε καθηλώσει στις πολυθρόνες των κινηματογράφων το κοινό, θυμίζοντάς του την Παλαιά Διαθήκη και πολεμώντας τον οικιακό κίνδυνο της τηλεόρασης. Πέθανε δίπλα στη μοναδική σύζυγό του, μαζί της από το 1944, με την οποία είχε κάνει δύο παιδιά. Εκείνη δήλωσε ότι ο άνδρας της είχε χαρεί για τη συμπαράσταση του κόσμου κατά τη διάρκεια της ασθένειάς του και ότι πάντοτε είχε αγωνιστεί με ενθουσιασμό για κάθε υπόθεση.
Αρχικά, πριν γίνει υποστηρικτής της οπλοφορίας (από το 1998 μέχρι το 2003 υπήρξε Πρόεδρος της National Rifle Association, με αποτέλεσμα να αυξηθεί γεωμετρικά ο αριθμός των εγγεγραμμένων) και των εκτελεστών της νύχτας, ο Ίστον ήταν πολέμιος του Μακαρθισμού. Είχε σταθεί στο πλευρό του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ υπερασπιζόμενος τα ανθρώπινα δικαιώματα, στη συνέχεια όμως έγινε φίλος του Ρίγκαν και οπαδός των ρεπουμπλικανών. Αργότερα υπήρξε ο κύριος υποστηρικτής της 2ης τροπολογίας, που επιτρέπει στους πολίτες την κατοχή όπλων. Η ζωή τον είχε πολλές φορές παγιδεύσει: μετά από έναν καρκίνο του προστάτη έκανε θεραπεία για αποτοξίνωση από το οινόπνευμα, ενώ το 2002 προσβλήθηκε από Αλτσχάιμερ. Έτσι, έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε φυσική και ψυχολογική κατάπτωση, σιωπηλός και καθηλωμένος στο σπίτι.
Ο αποχαιρετισμός του στον κινηματογράφο έγινε το 2006 με την ταινία Ο Πατέρας μου, όπου υποδυόταν τον ναζιστή Μένγκελε. θέμα του φιλμ ήταν η σύγκρουση του εγκληματία με το γιο του. Ως ηθοποιός ο Ίστον υπήρξε καλύτερος από τον Βίκτορ Μάτσιουρ, αλλά λιγότερο καλός από τον Μπαρτ Λάνκαστερ: με βλέμμα σταθερό, στραμμένο προς τον ορίζοντα, και γυμνασμένο, μυώδες σώμα, υπήρξε ο αναμάρτητος και ατρόμητος ήρωας των κολοσάλ. Γι’ αυτό οι κριτικοί τον έβλεπαν με ελάχιστη εκτίμηση, ανεπηρέαστοι από το Όσκαρ που είχε πάρει το 1959 για τον Μπεν Χουρ. Όμως οι κάτοικοι του Πλανήτη των Πιθήκων τον απεκάλεσαν Ζωντανό βλέμμα. Βρισκόμαστε στα 1967, και βέβαια μιλάμε για τη μυθική ταινία επιστημονικής φαντασίας του Φράνκλιν Σάφνερ, υπό την καθοδήγηση του οποίου είχε ερμηνεύσει τον νορμανδό πρίγκιπα στον Πολεμιστή Πρίγκιπα.

Οι ρόλοι

Στον επιτύμβιο λίθο του ήρωά μας με τα γαλανά μάτια, που είχε πεθάνει και αναστηθεί χιλιάδες φορές, θα έπρεπε να γραφτεί: αγάπησε τον Σεσίλ Ντε Μιλ, ο οποίος το 1956 του είχε χαρίσει σαν δώρο γενεθλίων για τα 32 του χρόνια, το ρόλο του Μωυσή με τις Δέκα εντολές, φορώντας του σε ηλικία 32 ετών άσπρα γένια και ανοίγοντας για χάρη του την Ερυθρά Θάλασσα σε ένα από τα πρώτα μεγάλα εφέ του κινηματογράφου.
Ήταν όμως πιστός και στον Σέξπιρ. Έπαιξε αρκετές φορές τον Μάρκο Αντώνιο: σε μια εκδοχή του Ιουλίου Καίσαρα το 1949, σε μια άλλη για την αγγλική τηλεόραση το 1970, Στη σκιά των πυραμίδων, και σε μια μεταφορά του Αντώνιος και Κλεοπάτρα του 1947, με βάση δική του θεατρική σκηνοθεσία.
Σίγουρα, για το μεγάλο κοινό το οποίο είχε... ξοδέψει, το 1959, 80 εκατομμύρια δολάρια για να τον δει να κωπηλατεί και να οδηγεί την άμαξα στην υπέροχη σκηνή του αγώνα, ο Ίστον θα παραμείνει για πάντα ο γενναίος ιουδαίος Μπεν Χουρ στην ταινία των 11 Όσκαρ του Γουίλιαμ Γουάιλερ, ο οποίος θα τον χρησιμοποιήσει πάλι στο τραγικό γουέστερν Ματωμένοι ορίζοντες. Του είχαν όμως κρύψει ότι στο σενάριο, το οποίο δικαίως δεν είχε βραβευτεί, ο Γκορ Βιντάλ είχε κάνει πολλούς υπαινιγμούς για μια ομοφυλοφιλική σχέση με τον φίλο του Μεσάλα, δηλαδή τον Στίβεν Μπόιντ (ο οποίος αντίθετα το γνώριζε). Ο ομοφοβικός Ίστον ήταν το σύμβολο του ανδρισμού και του ηρωισμού, έτοιμος να θυσιαστεί και να αγαπήσει σταθερά. Πάντως, βλέποντας ότι το είδος του έπους είχε τα όριά του, έλεγε: «Η επική ταινία βρίσκεται πολύ συχνά από τη λάθος πλευρά».
Αγαπούσε τους ιστορικούς ρόλους, παρότι σε ορισμένες περιπτώσεις –όσον αφορά τον Ελ Σιντ με τη Σοφία Λόρεν καταλάβαινε ότι το στοιχείο του γελοίου και του κιτς μόλις είχε αποσοβηθεί. Του είχαν προτείνει να υποδυθεί μεγάλες φυσιογνωμίες, αλλά είχε αρνηθεί: από τον Δαρείο μέχρι τον Καρλομάγνο, και από τον Γουλιέλμο τον Κατακτητή έως τον Κρόμγουελ. Όμως είχε δεχτεί το ρόλο του Καρδινάλιου Ρισελιέ στους Τρεις Σωματοφύλακες του Ντικ Λέστερ. Πάντως, καλώς έκανε και ερμήνευσε τον στρατηγό Γκόρντον στο Χαρτούμ.
Η καριέρα του Ίστον ξεκινούσε με ξεχασμένες σήμερα ταινίες, χαμηλού προϋπολογισμού, νουάρ και ήσσονος σημασίας γουέστερν, μέχρις ότου ο Ντε Μιλ τον έσωσε από την ανωνυμία. Το 1952 του εμπιστεύτηκε το ρόλο του ιμπρεσάριου του τσίρκου στο Μεγαλύτερο θέαμα του κόσμου, μεγάλη παραγωγή της Παραμάουντ, με τη συμμετοχή όλων των αστέρων της, του Τζέιμς Στιούαρτ συμπεριλαμβανομένου, στο ρόλο ενός γιατρού που είναι υπέρ της ευθανασίας.
Η μεγαλύτερη ευκαιρία έρχεται με τον Όρσον Γουέλς για το ρόλο του ντετέκτιβ Βάργκας, στο μπαρόκ αριστούργημα Το άγγιγμα του Κακού, όπου ο τελευταίος αναζητεί τη λογική στην επίγεια Κόλαση. Οι ωραίες στιγμές της καριέρας του, με κορυφές όπως το 55 μέρες στο Πεκίνο και το Η μεγαλύτερη ιστορία του κόσμου, πρέπει να αναζητηθούν στο οργισμένο γουέστερν του Σαμ Πέκινπα Η ταξιαρχία των εκδικητών, για το οποίο δέχτηκε να μην πληρωθεί προκειμένου να συνεχιστεί το γύρισμα της ταινίας, και στο εσωστρεφές Αναγκασμένος να σκοτώσει του Τεντ Ποστ. Ακόμα, στην οικολογική και επιστημονική φαντασία Νέα Υόρκη 2022 μ.Χ. Το βιβλικό είδος έπαψε να παράγεται ως αντιοικονομικό και έτσι ο Ίστον συμμετείχε σε ταινίες «καταστροφής», αφού η ηλικία του του επέτρεπε ακόμα να σώζει ανθρώπους από κινδύνους σε αέρα, θάλασσα και στεριά, όπως συνέβη στο Airport 75 ή στο Σεισμός.

Φίλος του Μπους

Το δεύτερο μέρος της καριέρας του ο Ίστον το πέρασε ως πλούσιος αντιδραστικός κύριος, μακριά από το νέο Χόλιγουντ, ακόμα και εκείνο των κολοσσών. Δημοσίευσε ένα ημερολόγιο για την εικοσαετία μεταξύ 1956 και 1976, ήταν πρόεδρος της ομοσπονδίας των ηθοποιών, όπως κάποτε ο Ρίγκαν, του American Film Institute, αλλά και της National Rifle Association. Με αυτήν την ιδιότητα επιτέθηκε κατά του Κλίντον και της πολιτικής του. Ο δόλιος Μάικλ Μουρ του πήρε συνέντευξη, γελοιοποιώντας τον, στο ντοκιμαντέρ Bowling at Columbine, όπου του βάζει μπροστά στα μάτια τη φωτογραφία ενός μικρού κοριτσιού που είχε σκοτωθεί από όπλο και τον καταδικάζει παρουσιάζοντάς τον ως κορυφαίο εκπρόσωπο ενός νοσηρού συστήματος αξιών.
Ο φίλος του ο Μπους θα τον αποζημιώσει το 2003, χαρίζοντάς του το Παράσημο της Ελευθερίας. Προς το τέλος της καριέρας του είχε συμμετάσχει στο τηλεοπτικό σίριαλ Δυναστεία (’85-’86) και στα Φιλαράκια (’98).
Ό,τι και να συνέβη, ας σκεφθούμε ότι στις ιστορικές ταινίες μπορεί να υπάρχει η Νέμεση. Εναντίον της καριέρας, πάντως, ενός ηθοποιού υπάρχουν άλλες μορφές επίγειας τιμωρίας...