Facebook 3

_

Η στήλη με τίτλο "Facebook'' δημοσιεύεται στο περιοδικό ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ. Είναι επιλογή σχολίων μου που εμφανίζονται στην αντίστοιχη ηλεκτρονική μου σελίδα.

[...] «Επέστρεφε από τη Ρώμη. Με την ψυχή γεμάτη ποίηση και τα μάτια της κορεσμένα από Ραφαήλ και Μιχαήλ Άγγελο, διψούσε για αληθινή φύση». Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Το σπίτι της γάτας, 1829. • [...] «Όποιος αγαπά φοβάται, και όποιος φοβάται είναι πιο κοντά στην αφοσίωση παρά στο μίσος». Επίσης Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Συμβόλαιο γάμου, 1835. • Η ορολογία των τελευταίων χρόνων, που βάφτισε την «Επαρχία» «Περιφέρεια», είναι άλλος ένας φτωχοπροδρομικός εξωραϊσμός. Μοιάζει λίγο με την αλλαγή των εντόπιων (τούρκικων, αλβανικών και σλαβικών) ονοματοθεσιών, που μετονόμασε βίαια η συμπλεγματική μας αγωγή. Η βαθύτερη «Επαρχία» είναι, εν τέλει, το όποιο Κέντρο, που θέλει να ψιμυθιώνει καρναβαλικά την ιστορία του, εξωραΐζοντας τα ασήμαντα του βίου. • «Οι Κούροι», έγραφα κάπου, «θα ήταν η πληκτικότερη σελίδα στην ιστορία των Μορφών αν δεν υπήρχε η αγιογραφία μας». Αλλά, σκέφτηκα αμέσως, εκτός από εκείνη τη στάση της μαθητικής προσοχής και το ατελές χαμόγελό τους, υπάρχει πληθωρικά η σιωπή τους. Η επίμονη αρχαία σιωπή, που είναι ένα είδος απάντησης στο αίνιγμα του χρόνου. • Απελπισμένοι οι ξένοι οδηγοί αναζητούν το πρώτο αυτονόητο σ’ όλες τις πόλεις του Κόσμου. Την ένδειξη του αυτοκινητόδρομου. Ματαίως ψάχνουν τα διεθνή σύμβολα: Κέντρο (επάλληλοι κύκλοι), Νοσοκομείο, Λιμάνι, κ.λπ. Αντ’ αυτών, τους καθοδηγούν οι παγκοσμίως γνωστές έννοιες «Syntagma», «Piraious» και άλλα. Εδηλώνουμε, δηλαδή, όπως παντού, την «αθωότητα» του χωρικού, που θεωρώντας (όπως κάθε χωρικός) ότι είναι κέντρο του κόσμου, απαιτεί οι αλήθειες του να εξυπακούονται. • Στους Ρακοσυλλέκτες, στον Πειραιά, βρήκα και πήρα τον Μιχαήλ Στρογκώφ του Βέρν. Παλιές εκδόσεις του «Αστέρα», με το κόκκινο, σκληρό εξώφυλλο. «Στον αγαπητό μας ανιψιό Μιχαλάκη, με χίλιες ευχές, οι θείοι σου, Μίμης-Αφροδίτη». 31.12.1961. • Ποιος ήταν (και ποιος είναι), λοιπόν, ο Μιχαλάκης; Γιατί πέταξε το πολύτιμο ενθύμιο; Πώς ήταν και τι έκαναν οι καλλιγράφοι θείοι με το πρωτοχρονιάτικο δώρο που άλλαξε, περιφρονημένο προφανώς, μετά από μισόν αιώνα κτήτορα; Όμως αυτό που τρομοκρατεί είναι κάτι άλλο. Είναι το κλίμα της εποχής. Το απέραντο γκρίζο του ’60. Μιας μελαγχολικής συγκυρίας που έρπει ακόμα προς το μέρος μου. • Με αφορμή τον καταιγισμό των αναγνώσεων (σε αίθουσες, μπαρ, βιβλιοπωλεία), στο Αφιέρωμα του Δέντρου για τον Καρυωτάκη (σελ. 6) επισημαίναμε το ευτράπελο να αντιμετωπίζεται η ποίηση σαν ένα ευρέως αναλώσιμο προϊόν. Υπόθεση της αγοράς, δηλαδή. Σαν εξωστρεφής τέχνη που περιμένει την άνευ όρων κατανάλωση. Αν αυτή η μονήρης πράξη, λέγαμε, δεν είναι κανόνας ζωής, γίνεται πρωτοβάθμια απασχόληση, απλοϊκή αναψυχή, ένας ανοικονόμητος πλεονασμός. • Από το facebook της Νίκης Ε., αυτή η σύντομη φράση για το αγωνιστικό κλίμα των καφενείων: «Καπνιστές, ελληναράδες, έπιασαν τα μετερίζια της αντίστασης»!!! • Eυήθεια (ευ+ήθος). Η λέξη έχοντας χάσει την πρώτη σημασία (από την αχρησία, λέει δηλητηριω­δώς ο Λεοπάρντι), διατήρησε μόνο τη μεταφορική. Η αρετή γινόταν πάντα δεκτή μ’ αυτόν τον τρόπο από τη μάζα, που οι βαθύτερες απόψεις και κλίσεις της εκδηλώνονται άθελά της στη γλώσσα. «Αυτή η ετυμηγορία του πλήθους αποκαλύπτει την πίστη του ότι οι ανόητοι είναι καλοί, αδυνατώντας να είναι κάτι άλλο». Τζάκομο Λεοπάρντι, Pensieri. • Μια ιστορία (συλλογή Μibhar Happeninim, με εβραϊκά γνωμικά του 12ου αι.) λέει ότι κάποιος συνάντησε έναν γνωστό του, ο οποίος του δήλωσε αισθήματα βαθιάς φιλίας. «Σε πιστεύω», είπε o πρώτος. «Δεν έχουμε την ίδια πίστη, δεν είσαι αδελφός μου, κατοικούμε μακριά, και δεν με βοηθάς να ζήσω». Το μίσος και η επιφύλαξη προς τους άλλους (θέλει να πει ο ποιητής) είναι μεγαλύτερο, όσο περισσότερο αυτοί μας μοιάζουν και είναι κοντά μας. • Όπως κάθε ανοικονόμητο στόμα, μάς κρατά πάντα επιφυλακτικούς. Εκείνο το «Ο κύριος τίποτα» όμως, ήταν μια προσωπογραφία που επαληθεύεται πανηγυρικά όσο περνούν τα χρόνια. Το πρόσφατο «Μαζί τα φάγαμε» είναι διαφορετικά συγκλονιστικό: Μια απροκάλυπτη ομολογία, σπουδή αυτογνωσίας και αναγκαίου πραγματισμού. • O υποψήφιος δήμαρχος μου φαίνεται πρόσωπο με σοβαρότητα, ως εκ τούτου με δυσκολία διείσδυσης στο ευρύ κοινό. Τέτοιο χάρισμα, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, διαθέτει ο «αντιμνημονιακός» κ. Δημαράς. «Παιδί του λαού», καθώς χαρακτήριζαν παλιά ορισμένους πολιτευόμενους. Παρακολουθώντας τον ίδιο και το «λόγο» του, περιμένεις τη γνωστή κατακλείδα: «Όχι για μένα, για τη φουκαριάρα τη μάνα μου». • Ο δημαγωγός χρειάζεται επαναπαυμένες συνειδήσεις. Το ακροατήριό του είναι εκτός πεδίου κρίσεως και ευθύνης. Φταίει πάντα κάποιος άλλος. Και το Λαζοπούλειο τσίρκο, έτσι απευθύνεται στους «αναμάρτητους». Εσείς με τα αυθαίρετα, τους λέει, οι σαραντάρηδες συνταξιούχοι, οι λεγεώνες του Δημοσίου, οι σκανδαλώδεις επιδοματούχοι, οι υπεράριθμοι, οι αργόμισθοι, αγανακτήστε με το Μνημόνιο. Είστε ανεύθυνοι για το κοινωνικό μας τέρας! • Eικόνα παρισινού δρόμου, από τον πεζογράφο Γιόσεφ Ρoτ (1894-1939). [...] «Ευγενικά κοριτσάκια, συνετά πλάσματα μιας μητρόπολης, που κρατούσαν τη μαμά τους από το χέρι και προχωρούσαν στο λιθόστρωτο σαν όντα μαγικά, κάτι ανάμεσα σε πριγκίπισσα και ζώο. Στα υπαίθρια καφέ, οι κυρίες με καλαμάκια, σαν λεπτά φλάουτα, ανάμεσα στα χείλη. Ο κόσμος ήταν πίσω από ένα γυαλί, όπως τα ανεκτίμητα χαλιά στα μουσεία. Φυγή χωρίς τέλος. • [...] «Το παρόν είναι χίλιες φορές δυνατότερο κι απ’ το πιο δυνατό παρελθόν. Καταλάβαινε τον πόνο του ανθρώπου, που δέκα χρόνια πριν ξεπέρασε μια βαριά εγχείρηση και σήμερα πεθαίνει από έναν πονόδοντο» [...] Γιόσεφ Ροτ, Φυγή χωρίς τέλος. • Ένα νέο αγωνιστικό έπος, απολύτως αντάξιό μας: Η Eθνική Αντίσταση των σταχτοδοχείων. • Αν όμως πλησιάσουμε πιο σοβαρά το αντάρτικο του καπνιστή, θα δούμε ότι αυτό που θίγεται από την απαγόρευση είναι η «διακεκριμένη», «ξεχωριστή» παρουσία του νεοέλληνα, καλλιεργημένη μέσα στην κουλτούρα της ατομικότητας. Η συνθήκη που δεν μας επιτρέπει, σε καθημερινή βάση, να δούμε τον εαυτό μας να κρίνεται και συνακόλουθα να πειθαρχεί. Ο ανυποψίαστος, δηλαδή, και απόλυτα ακαλλιέργητος ναρκισσισμός. • Στην αριστερή στήλη της σελίδας της («Πληροφορίες») γράφει: liberal. Πράγματι ποζάρει ξαπλωμένη με μπικίνι ή, σε άλλες φωτογραφίες, δείχνει διαρκώς τα πόδια της (στερεά πολιτική άποψη). Για τις πεποιθήσεις της γράφει: Agnostic (εκ του Αγνοώ). Όντως. Αν θα προσέξεις, το βλέμμα της είναι άδειο. Η liberal, αγνωστικίστρια «φίλη» του facebook σε κοιτάζει με την έκφραση σκεπτόμενου πτηνού. • Το μυθικό γένος των περί τις τέχνες. Λέει ο Ρενουάρ: «Ο φιλότεχνος είναι το αστειότερο πλάσμα του κόσμου. Δύο συζητούσαν μια μέρα μπροστά σε έναν πίνακα. Δυνατό έργο, έλεγε ο πρώτος. Είναι όμως ηθογραφία ή ιστορικός πίνακας, ρωτούσε ο άλλος. Πρόσφατα, κάποιος μου έδειξε δύο πλαστά έργα με την υπογραφή του Κορό. Του είπα ότι αμφιβάλλω για τη γνησιό­τητά τους. Δεν βαριέστε, μου λέει, για ένα σπίτι που έχω στην εξοχή είναι». Αμπρουάζ Βολάρ: Ο ζωγράφος Ρενουάρ. • Και λίγο πιο κάτω: «Η Ισπανία! Δεν είδα μιαν όμορφη γυναίκα. Δεν υπάρχει ένα δέντρο. Κι όμως οι Ισπανοί δεν έχουν δημοκρατία, το πολίτευμα δηλαδή που δεν θα αφήσει ούτε ένα δέντρο στη Γαλλία, που δεν θ’ αφήσει πουλί πετάμενο, ή ψάρι στους ποταμούς. Λέω στον ξάδελφό μου. Γιατί σκότωσες αυτό το ζαρκαδάκι; Μα αν δεν το σκότωνα εγώ θα το σκότωνε άλλος, αργότερα. Όλοι σήμερα έχουν άδεια κυνηγού». Αμπρουάζ Βολάρ: Ο ζωγράφος Ρενουάρ. • Και μετά άλλες σκέψεις του ζωγράφου: «Ο Μιχαήλ Άγγελος, παρόλη τη μεγαλοφυία του, έχει φιγούρες που επαναλαμβάνονται. Πάντα τους ίδιους μυς. Από την πολλή μελέτη ανατομίας εί­ναι λες και φοβάται μην ξεχάσει κανένα ποντίκι [...] Mε ξεκούρασε όμως η Νάπολι. Mετά από τόσες Παναγίες, βλέπεις έργα πομπηιανά και αιγυπτιακά. Γι’ αυτό μ’ αρέσει κι ο Κορό: μ’ ένα δέντρο σου δίνει τα πάντα». Αμπρουάζ Βολάρ: Ο ζωγράφος Ρενουάρ. • Με αφορμή, λοιπόν, τη χθεσινή 28η Οκτωβρίου, δύο φράσεις του Μουσολίνι: 1. «Δεν είμαι ο ιδρυτής του Φασισμού. Απλώς τον ανέσυρα από το ασυνείδητο των Ιταλών». 2. «Η Ιταλία ανήκει στους Ιταλούς». Και οι δύο μας αφορούν. Η πρώτη, γιατί αναδεικνύει την ευθύνη των μαζών, που σήμερα, για τα δραματικά δικά μας, την αποσιωπούμε. Η δεύτερη, γιατί, κλεμμένη από τον Αντρέα, συνεχίζει να δημαγωγεί με την αυτάρεσκη, προπολεμική της εσωστρέφεια. • «[...] Η απόλυτη ελευθερία βλάπτει τον καλλιτέχνη, υπό την έννοια ότι μπορεί να την χρησιμοποιήσει για να σκορπίσει το ταλέντο του. Κατά τη γνώμη μου, χρειαζόμαστε τυράννους. Είμαι υπέρ μιας εθνικής αφηρημένης αρχής, η οποία θα με διέταζε να γεννάω συνεχώς εικόνες. Οι Πάπες, που γνώριζαν καλά την παιδαριώδη ψυχολογία των καλλιτεχνών, καλούσαν κοντά τους ζωγράφους και τους διέταζαν να κάνουν πίνακες». Φεντερίκο Φελίνι. • Ο Δουμάς ετοιμοθάνατος. To πρωί της 4ης Δεκεμβρίου του 1870, ο γιoς του τον βρήκε περίσκεπτο. Τι σκέπτεσαι, τον ρώτησε. Τα μυθιστορήματά μου, απάντησε εκείνος. Και λίγο μετά. Αλήθεια, Αλέξανδρε, θα μείνει άραγε τίποτε από το έργο μου ή θα λησμονηθώ κι εγώ, όπως τόσοι άλλοι. Ο γιός του τον καθησύχασε. Θα είσαι δημοφιλής για πολλές ακόμα γιενιές, του είπε. Την άλλη μέρα ο πατέρας Δουμάς πέθανε. Κηδεύτηκε στην Διέπη. • «Η ειρωνία έχει πολλές μορφές στη λογοτεχνία. Η ειρωνία μιας εποχής διαφέρει από της άλλης. Και βέβαια, η γραφή της δημιουργικής φαντασίας διαθέτει πάντα ένα βαθμό ειρωνίας. Αυτό, εννοούσε ο Όσκαρ Ουάιλντ, όταν έλεγε πως η κακή ποίηση διακρίνεται για την ειλικρίνειά της». Χάρολντ Μπλουμ. • Από το περίφημο βιβλίο ηθολογικών στοχασμών (Pensieri) του Λεοπάρντι (εκδ. 1845): «Κάθε ζώο μισεί το άλλο και, όταν το υπαγορεύει το συμφέρον του, γίνεται επιθετικό». Λίγο πιο κάτω: «Στις μικρές πόλεις, μέσα σε αμοιβαία απέχθεια, κυριαρχούν μικρές φιλοδοξίες και μεγάλα ελαττώματα». Μετά την τελευταία σελίδα αυτού του συγγραφέα που διαβάζεις, μπορείς να σκεφτείς ότι μόνον η μισανθρωπία, με συμπεράσματα απαραμόρφωτα στο χρόνο, έχτισε μιαν εικόνα αιώνιας επικαιρότητας. • «Ελευθερία είναι η θεραπεία» (Πολύ σοβαρό σύνθημα, γραμμένο σε τοίχο της Ιατρικής). • Σιμωνίδης. Για όσους διδάσκουν τις τέχνες και τα έργα τους, τη σχέση ιδέας και υλικού: α. Tι είναι αυτή; β. Βακχίδα. α. Ποιος την έφτιαξε στο μάρμαρο; β. Ο Σκόπας. α. Kαι ποιος την έκανε να μαίνεται, ο Βάκχος ή ο Σκόπας. β. Ο Σκόπας. • [...] Kαι τότε, μια μέρα, του κατέβηκε η πιο παράξενη ιδέα. Πως η μεγαλύτερη δόξα γι αυτόν και το ωφελιμότερο πράγμα για τον τόπο ήταν να ξαναφέρει την πλανόβια ιπποσύνη. Σαν αρχαίος ιππότης να γυρίζει με το άλογό του από χώρα σε χώρα, ζώντας περιπέτειες και διορθώνοντας τις αδικίες. Ύστερα πήγε στο στάβλο να δει το άλογό του. Μ’ όλο που ήταν ζωντανός σκελετός, του φάνηκε μεγαλόπρεπο [...] Δον Κιχώτης, Διασκευή για παιδιά. • Μετά την ευχάριστη έκπληξη και την ικανοποίηση για την αλλαγή στο Δήμο, να δούμε πώς πραγματοποιείται αυτό το παράδοξο ζητούμενο: να αλλάξει μια πόλη, μένοντας ίδιοι οι κάτοικοι. Διότι, ως γνωστόν, από καταβολής κόσμου, κανένα όραμα, προσωπικό ή συλλογικό, δεν διαρκεί, όταν αναγκάζεται να μεταφράζει τις ιδέες σε πράξη. • Τι αισιόδοξη ευφορία με τη μελλοντική εικόνα στο δήμο! Σε λίγο, λέει, δεν θα διασχίζουν πια τα πεζοδρόμια οι αναιδείς δικυκλιστές. Οι άθλιοι εισαγμένοι επαίτες δεν θα δείχνουν τις πληγές τους. Τα κινούμενα φαντάσματα της ηρωίνης θα εξαφανιστούν. Δεν θα εισπνέουμε το πάθος των ελευθέριων θεριακλήδων στα καφενεία. Οι κουρελοαφίσες και η κακογουστιά θα ξεχαστούν. Οι επαναστάτες θα ελευθερώσουν τους κλεισμένους δρόμους. Χώρα με κύρος, με νόμους! • ...Θέλω να πω, ότι οι απραγματοποίητες προσδοκίες από μιαν αλλαγή προσώπων θα φέρουν μεγαλύτερη απογοήτευση. Διότι, μεταξύ μας, εκείνο που λείπει είναι το αυτονόητο. Η βούληση της πειθαρχίας. Αυτό το στοιχείο έχει παραλύσει και είναι το μέγα ζητούμενο της Μεταπολίτευσης. Από το κάπνισμα μέχρι την υπηρεσιακή κοπάνα, υπάρχει η «ανθρωπιστική» συγκατάβαση τού «Έλα μωρέ». Μια αγέλη ατάκτων αντιμετωπίζεται από μια αρχή αβούλων. • [...] Tο βάθεμα, η στροφή στα ενδότερα του εαυτού είναι διαμετρικά αντίθετες διαδικασίες στον Θερβάντες και τον Σέξπιρ. Ο Σάντσο και ο Δον Κιχώτης αναπτύσσουν ένα νέο, πλουσιότερο «εγώ» ακούγοντας ο ένας τον άλλον, ενώ ο Φάλσταφ και ο Άμλετ ακολουθούν αυτή την εξέλιξη μόνο όταν αφουγκράζονται τον εαυτό τους. [...] Χάρολντ Μπλουμ Γιατί διαβάζουμε. • [...] Εκείνο που έχει ιδιαίτερη βαρύτητα είναι ο συνεχής διάλογος ανάμεσα στον Σάντσο και τον Δον Κιχώτη. Ακόμη κι όταν καυγαδίζουν, η ευγένεια δεν τους εγκαταλείπει. Ποτέ δεν παύουν να μαθαίνουν, καθώς ο ένας ακούει τον άλλον. Και ακούγοντας ο ένας τον άλλον αλλάζουν οι ίδιοι [...] Χάρολντ Μπλουμ Γιατί διαβάζουμε. • Αρχίζω να βάζω like (επιβράβευση, για όσους δεν ξέρουν το facebook) κάτω από ακατανόητες αναρτήσεις ενός Ρώσου. Ίσως να είναι σκέψεις για διάφορα ζητήματα. Πιθανόν αποσπάσματα συγγραφέων και μέρη λογοτεχνικών κειμένων. Ένας θεός ξέρει τι επιβραβεύω. Όμως, έτσι δεν είναι και οι τόσες συμφωνίες με πράγματα που απλώς νομίζουμε ότι αντιλαμβανόμαστε; Τόσες αλήθειες δεν τις εισπράττουμε ως παρεξήγηση της ταυτότητάς τους; Τι πάρα πάνω θα κρύβει, λέω, η κουρτίνα της άγνωστης γλώσσας; • Η λογοτεχνική κριτική πρέπει να είναι εμπειρική και πρακτική, παρά θεωρητική. Πού το διάβασα; Θυμίζει αυτό που έγραφε η Γουλφ. Ότι, δηλαδή, η μοναδική συμβουλή που μπορείς να δώσεις σε έναν αναγνώστη είναι να μην δέχεται καμιά συμβουλή. • «Αν δεν υπήρχε ο θάνατος», όπως έγραφε ο Ιονέσκο, «θα ζούσαμε αγαπημένοι, χωρίς μίσος. Θα ξαναρχίζαμε διαρκώς ό,τι δεν πετύχαμε. Διότι το μίσος είναι έκφραση της αγωνίας μας για την έλλειψη χρόνου». Λοιπόν, επειδή η γνώση των αιτίων θεραπεύει, αυτή η σκέψη θα χρησίμευε στο «τρομερό είδος» των δημιουργών. Μετριάζει το φθόνο, το μόνιμο συγκρουσιακό πνεύμα και τη βασανιστική ανασφάλεια ότι δεν προλαβαίνουν. • [...] Η σκηνή ήταν από «άποψη» ένας γυμνός χώρος. Τόσο, που φαίνονταν στο βάθος τα παρασκήνια, οι τεχνικοί να περνούν τρώγοντας, κάνοντας αστεία ή καπνίζοντας. Και επειδή ο ρεαλισμός (όπως η αφηγηματικότητα στη γραφή) είναι ανθρώπινος και παντοδύναμος, εκείνα που γίνονταν εκεί πίσω κέρδιζαν την προσοχή και το ενδιαφέρον, περισσότερο απ’ την αφαίρεση της δράσης και την υποτυπώδη υπόθεση. (Κ.Μ., «Θεάματα, 1975-1990»). • [...] 1900. «Είναι όμορφοι και φαρδείς οι δρόμοι της Αθήνας. Αλλά είναι ασήμαντοι. Σε μερικά σημεία εξοργιστικοί, εξαιτίας της άφθονης χρήσης καινούργιων μαρμάρων, και εκείνης της άσχημης και κακόγουστης απομίμησης της αρχαιότητας. Μπροστά στο Στάδιο σταματήσαμε να δούμε το άγαλμα του κ. Αβέρωφ. Ω! εκείνη η μαρμάρινη ρεντικότα!» [...] Ανρί Μπρεμόν (1865-1933), Ταξίδι στην Ελλάδα. • 1900. [...] «Το Στάδιο είναι ολοκαίνουργιο. Αργότερα, που θα δω το αθηναϊκό πλήθος να γεμίζει τις κερκίδες του, θα είμαι λιγότερο αυστηρός. Σήμερα όμως, μέσα στην κραυγαλέα λευκότητά της, αυτή η τερατώδης άδεια μπανιέρα είναι σαφώς άσχημη. Πάμε να φύγουμε!» [...] Ανρί Μπρεμόν (1866-1933), Ταξίδι στην Ελλάδα. • H κυρία και ο ναύτης, της Λίνα Βερτμίλερ. Μας άρεσε, όταν την πρωτοείδαμε, η «επαναστατική αυθάδεια» του ναύτη απέναντι στη μεγαλοαστή, όταν οι δύο βγαίνουν απ’ το κότερο και απομονώνονται σ’ ένα μικρό νησί, ανατρέποντας την τάξη των πραγμάτων. Σήμερα, μένει μόνο το ρητορικό πνεύμα τής πολιτικοποιημένης εποχής και ο στόμφος του. Απ’ όλη την ταινία κρατάς (και ξανασκέφτεσαι) τη φράση: «Όσοι άλλαξαν τον κόσμο είχαν υπηρετικό προσωπικό». • H νευρωτική τελειοθηρία ενός συγγραφέα απέναντι στο κείμενο είναι, συνήθως, αντιστρόφως ανάλογη της εκτιμήσεώς του για τον αναγνώστη (Κ.Μαυρουδής. Στενογραφία). • Το να απολαμβάνεις την αυτοαναφορικότητα της πεζογραφικής ή ποιητικής γλώσσας (την ενδοστρεφή λειτουργία ενός οργάνου που μιλά με τον εαυτό του) είναι τόσο σοβαρό και ενδιαφέρον, όσο το να βλέπεις το νερό να λούζεται ή τον αέρα να παίρνει βαθειές ανάσες. (Κ. Μαυρουδής. Στενογραφία). • Το πόσο επιπόλαια μας απασχολεί ακόμα και η ποίηση, το δείχνει η ευκολία με την οποία περνούν στη λήθη ολόκληρες περιοχές της. Κι όσοι θριαμβεύουν σήμερα, είναι γιατί προκαλούν αντανακλαστικά που δημιουργεί πάντα στο πλήθος ο πρωταγωνιστής, βρίσκονται σε συρμούς που, όπως όλοι οι συρμοί, παρασύρουν. Ποιητές που οργάνωσαν προσωπικό και ολοκληρωμένο κόσμο, μένουν άγνωστοι. Το βλέμμα φτάνει μόνο μέχρι την άκρη του προβολέα. Παραθέτω το ποίημα (1958) με τίτλο «Ένα βρέφος». Σ’ έναν παράδεισο ζω κι όλα είναι κομμένα / στα μέτρα μου, για να υπηρετούνε την τέρψη μου. / Και το κορμί μου είναι γεμάτο περιέργεια τυφλή / (κι ας είναι από σοφία πυκνή χτισμένο) / κι όλο μαθαίνει [...] τα πράγματα / και τα ερωτεύεται και γίνεται ένα μαζί τους / Και χαίρομαι τη γύμνια μου κάτω απ’ τα μάτια τα τεράστια της μάνας μου, / που είμαι ο παράδεισός της, συλλογιέμαι. Άρης Δικταίος, Πολιτεία Β΄. • Από την ίδια συλλογή: «Ένα παιδί». Γιατί έξω απ’ τον παράδεισό μου λοιπόν με πετούνε; / Γιατί τα πράματα τέτοιο μέγεθος παίρνουν / που με περνούν στο ανάστημα και δεν τα φτάνω,/και δεν τα νιώθω, και τα μισώ πολύ και με τρομάζουν; / Ό,τι θέλω, ό,τι μου αρέσει κακό είναι[...] / κι όλος ο κόσμος μια τεράστια απαγόρευση[...] / το κορμί μου όλο χάνεται σε εχθρικό μάθος / τοίχος μισητός που απ’ τη χαρά του το χωρίζει [...] Άρης Δικταίος, Πολιτεία Β΄. • Φληβάς ο Φοίνικας, δεκαπέντε μέρες πεθαμένος / λησμόνησε την κραυγή των γλάρων [...] και το κέρδος και τη ζημιά. Κάτω απ’ τη θάλασσα ένα ρέμα / έγλειψε τα κόκαλά του ψιθυρίζοντας. [...] Ω εσύ που γυρίζεις το τιμόνι κοιτάζοντας προς τον αγέρα / στοχάσου τον Φληβά που ήταν κάποτε όμορφος / κι αψηλός σαν εσένα. Τ.Σ. Έλιοτ «Θάνατος από πνιγμό». Μτφ. Γ. Σεφέρης. • O Έλιοτ διαρκεί, αλλά η μετάφραση του Σεφέρη πάσχει από το παλαιοδημοτικιστικό της ιδίω­μα. Το απόσπασμα, π.χ., από την Έρημη Χώρα, που ξαναδιαβάζω: [...] Ανύπαρχτη Πολιτεία, / μέσα στην καστανή καταχνιά μιας χειμωνιάτικης αυγής,/ Χύνουνταν στο Γιοφύρι της Λόντρας ένα πλήθος / [...] Μικροί στεναγμοί [...] πέρα στο ύψωμα, / Εκεί που η Παναγία Γούλνοθ μέτραε τις ώρες με ήχο νεκρό στο στερνό χτύπημα των εννιά [...] • Προσπαθώντας να αναρτήσεις στο facebook ένα νόημα που οφείλει να μην υπερβαίνει τους 420 χαρακτήρες, βλέπεις ότι το ζητούμενο, το ύφος και η αρτιότητα, μένει λειψό. Είναι όμως μια ενδιαφέρουσα πρόκληση, όπως όλοι οι περιορισμοί. Η αναγκαστική οικονομία είναι εξ αίματος αδελφή της λογοκρισίας. Οι περιορισμοί στη δεύτερη είναι ιδεολογικοί, αλλά αναμφίβολα, ανά τους αιώνες, υπήρξαν το μεγάλο σχολείο, που δίδαξε τους τρόπους να εκφράσεις το στιλ και να πεις το αδύνατο. • Ένα παλιό κείμενο (1947) του Όργουελ. Τα κίνητρα της δημιουργικής γραφής ή «Γιατί γράφουμε». 1. Ο εγωισμός (να φανεί ο δεξιοτέχνης, να μιλούν, να τον θυμούνται στο μέλλον) 2. Αισθητικός ενθουσιασμός (Η ομορφιά που δεξιώ­νεσαι και η διευθέτησή της στις λέξεις) 3. Ιστορική παρόρμηση (Η διαφύλαξη της εμπειρίας μας για το μέλλον. 4. Πολιτική πρόθεση (επιθυμία να σπρώξεις τον κόσμο σε κάποια κατεύθυνση, να επηρεάσεις). • Όπως ο κόσμος θα ήταν «λιγότερος» χωρίς τα (μεγάλα) έργα, και ο κόσμος ενός έργου θα μίκραινε χωρίς κάποιο στοιχείο του: Ας σκεφθούμε το Αμαρκόρντ (1973) χωρίς τη μουσική του Ρότα, που πρόσθεσε ασύλληπτη ποίηση στην εικόνα. Πώς ήταν ο συνθέτης; «Αλλοπαρμένος», κατά τον Φελίνι, «λες και περίμενε πάντα την έκπληξη και το θαύμα. Και όπως κάποια παιδιά, έλεγε ξαφνικά εκθαμβωτικά πράγματα». • «Πήγε στα μυτερά δεντράκια», λένε για το θάνατο, στη Ρώμη. Γιατί μας γοη­τεύει η μεταφορά, ενώ το βάρος είναι στο νόημα του λόγου; Διότι, η κυριολεξία κομπιά­ζει, γίνεται πληκτική και μένει συχνά στη γωνία δυσδιάκριτη. Έτσι, κάποτε, στην Ιταλία άκουσα την πεζή σκέψη ότι «η ηλιθιότητα είναι διαρκής», με μια αναπάντεχα αναπεπταμένη εκδοχή. Αληθινά ποιητική μετάλλαξη. «Η μάνα του μαλάκα», μου δήλωσε κάποιος σοβαρά, «είναι συνεχώς έγκυος». • H κα Γ. (απ’ το Παρίσι προφανώς) αναρτά πριν από λίγο λακωνικά στον «τοίχο» της: «Χιονίζει και στο Παρίσι». Ο αξιωματικός, που λησμονώ το όνομά του, λέει σε μια απ’ τις τρεις αδελφές του Τσέχοφ: «Λοιπόν, να, χιονίζει! Τι νόημα βρίσκεις σ’ αυτό;». Και σαν να απαντά, ο Ουάιλντ γράφει (επίσης λησμονώ πού) «...αλλά αν δεν υπήρχε το χιόνι, κυρία μου, πώς θα μπορούσαμε να πιστέψουμε στην αθανασία της ψυχής;» • Ο τουρισμός της κλασικής περιήγησης. Ο θρησκευτικός τουρισμός. Ο τουρισμός της ιστορικής γνώσης. Ο θεραπευτικός τουρισμός. Για μας, επίκειται οσονούπω ένα νέο είδος. Ο κλιματικός. Ταξίδια σε ξεχασμένες ατμοσφαιρικές συνθήκες. Δείτε την εποχή «Χειμώνας», θα μας προτείνει ένα εκδρομικό πρόγραμμα στο Βορρά. Μακριά από τον ελληνικό Δεκέμβριο με τους +30º, φορέστε τα εξωτικά είδη «πουλόβερ», «παλτό» και «γάντια». Κρατήστε και πάλι το ποιητικό αξεσουάρ «ομπρέλα». • A propos. Μια φράση του Μπουνιουέλ: «Η βροχή κάνει τα μεγάλα έθνη». • Bγαίνοντας απ’ την αίθουσα, μετά το Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές (Εμίρ κουστουρίτσα) συνάντησα (τότε) τον Αχ. Κυριακίδη. «Γιατί όχι εμείς;», μου είπε, εννοώντας ότι αφού έχουμε το μύθο της εξορίας, για­ ποιο λόγο δεν μπορούμε να φτάσουμε στο «έργο». Ισχύει και με το διήγημα του Μάριους Σζίγκιελ στο Δέντρο, νο 177-178. Η «ύλη (κι εκείνου του διηγήματος) υπάρχει γύρω μας πληθωρικά. Δεν έχει γεωγραφική ταυτότητα. Όμως ένας βίος ατακτοποίητος, άτακτος, χωρίς βάθος, δεν μπορεί να παράγει μορφές. Άγονος, αμήχανος, τραυλίζει μόνον προθέσεις. • Eυτυχώς η παρωδία καραδοκεί. Ο Θεοδωράκης εξαγγέλλει «κίνημα» και προτρέπει σε «Ανυπακοή». Στη χώρα του μπάχαλου σαλπίζεται η απείθεια. Σαν δηλαδή ο Καντάφι να εισηγούνταν εισαγωγή άμμου στη Λυβύη. • «Φούρνος», «Σταύλος», «Μηχανουργείο», «Καρβουνιάρικο». Χώροι θεάτρων, ατελιέ, γκαλερί, που τιτλοφορούνται με τις παλιές τους χρήσεις. Ευφάνταστη και χαριτωμένη υπενθύμιση, που αποκαλύπτει την ηλικία και το βάθος της πνευματικής μας παράδοσης. • [...] «Οι λεγόμενες κατώτερες τάξεις είναι εξίσου χυδαίες και ψευδολόγες με τις ανώτερες, είπε ο Ρέγκερ. [...] Οι άνθρωποι, συλλήβδην, είναι εξίσου χυδαίοι και ψευδολόγοι. [...] Η υποκρισία του λαού είναι αποκρουστική, είπε ο Ρέγκερ, όπως εξίσου αποκρουστικό είναι και το καλόπιασμα του λαού, πράγμα που κάνουν τόσο χαρακτηριστικά οι πολιτικοί». Τόμας Μπέρνχαρντ, Παλιοί δάσκαλοι. • [...] «Και παντού αυτές οι αηδιαστικές μωρολογίες περί δημοκρατίας! Βαδίζετε στο δρόμο, είπε, και είστε μονίμως υποχρεωμένος να κλείνετε τα αυτιά, τα μάτια και τη μύτη, για να μπορέσετε να επιβιώσετε. [...] Καθημερινά βιώνετε με ολοένα μεγαλύτερη φρίκη την κατρακύλα αυτής της κατεστραμένης χώρας, και αυτού του διεφθαρμένου κράτους, και αυτού του αποβλακωμένου λαού». Τόμας Μπέρνχαρντ, Παλιοί δάσκαλοι. • «Όταν οι Βαυαροί ξυλοκόποι έριχναν ένα δέντρο, έβγαζαν το σκουφί τους και προσεύχονταν στο Θεό, να του δώσει την ύστατη ανάπαυση. [...] Κανένα ζωντανό πλάσμα δεν μπορεί να μείνει αποκλεισμένο από τη λύτρωση, να εξαλειφθεί απ’ την αιωνιότητα! Πρέπει να λέμε την προσευχή των νεκρών, όπως τα πρόσωπα του Σίνγκερ, για την πεταλούδα που πεθαίνει και το φύλλο που πέφτει». Κλάουντιο Μάγκρις, Δούναβης.. • Από την πατρική βιβλιοθήκη: Κολόμπα, του Προσπέρ Μεριμέ (εκδ. 1921), Μτφ. Ν.Γ. Πολίτης: «Μπαμπά», είπεν η μις Λυδία αγγλιστί, «ερωτήσατε τον δεκανέα αν οι Κορσικανοί αγαπώσιν τον Βοναπάρτην». «Ημείς οι συμπολίται του, τον αγαπώμεν ολιγότερον των Γάλλων» απήντησε εκείνος. Ει και πειραχθείσα πως εκ των ανευλαβών τρόπων του, η μις Λυδία δεν ηδυνήθη να μην γελάση. Πόσον αστεία ήτο προσωπική έχθρα δεκανέως προς αυτοκράτορα! • Κι αυτό, μετά το προηγούμενο, από την πατρική βιβλιοθήκη (Φιλολογική Εγκυκλοπαίδεια, 1934): Ο Αρετίνος απέθανε το 1557, προσβληθείς υπό αποπληξίας εν οργίω. Ο υβριστής ούτος του παπισμού εφρόντισε να κληροδοτήσει 220 κορώνας εις τον ναόν του Αγίου Λουκά. Συνέταξε μάλιστα και επίγραμμα δια τον τάφον του. «Ενθάδε κείται ο Αρετίνος, ποιητής Τοσκανός. Μίλησε δι’ όλους κακά, πλην του Θεού, δικαιολογηθείς ότι δεν τον γνωρίζει». • Από την προαναφερθείσα Εγκυκλοπαίδεια, πληροφορίες περί της ζωγραφικής: «Εφευρέτης της ελαιογραφίας, ήτις αντικατέστησε την τεχνική της τέμπερα, φέρεται ο Φλαμανδός (ιδρυτής της «Σχολής της Βρύγης» = Bruges) Ιωάννης Βαν Άυκ. Αντί του αργού εις την ξήρανσιν ελαίου μετεχειρίσθη βρασμένον λινέλαιον και καρυδέλαιον, προσθέτων χημικάς τινάς ουσίας. Επέσπευσεν τοιουτοτρόπως την εξάτμησιν»..