Λόγος για το αφιέρωμα στον Κ. Γ.Καρυωτάκη [και άλλα]

Το κείμενο που ακολουθεί είναι το editorial από το προσεχές αφιέρωμα του «Δ» στον Κ. Καρυωτάκη. Θα κυκλοφορήσει τον Μάιο.

Tο μόνο θετικό στοιχείο της οικονομικής κρίσης και της απαξίωσης της Ελλάδος από τη λοιπή Ευρώπη αποτελεί το γεγονός ότι συνειδητοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό, ίσως για πρώτη φορά με τόση ένταση, η κοινωνική μας παθογένεια. Δεν είχε αρθρωθεί ποτέ άλλοτε μεταπολεμικά ένας τόσο αυτοκριτικός (;) λόγος για την υπαιτιότητα της νοοτροπίας, του ήθους και των συνηθειών ενός τόπου, ο οποίος από την απελευθέρωση και μετά είναι συνεργός σε κάθε είδους λαθροχειρία και δόλια συμπεριφορά απέναντι στον άλλον. Αν και ακούστηκαν πολλές φωνές διαμαρτυρίας (μεταξύ των οποίων, δυστυχώς, και μελών της Εταιρείας Συγγραφέων) εναντίον των αιτιάσεων των γερμανικών μέσων, και άλλων, όσον αφορά την ευθύνη μας για τη δακτυλουργική εγχώρια και εξωτερική οικονομική μας πολιτική, σε κάποιο σημείο έγινε αντιληπτή η δικαιολογημένη δυσανεξία των ξένων, οι οποίοι πάντοτε έφεραν το βάρος της στήριξης αυτής της ανυπόληπτης χώρας.

*

Ως γνωστόν, το δράμα συνήθως καταλήγει σε παρωδία. Αυτές οι αντίθετες καταστάσεις, η συνάντηση των οποίων μεταξύ τους, κάποτε, περιγράφει σαρκαστικά ίσως το κυριότερο παιχνίδι της Ιστορίας μέσα στο χρόνο, στην Ελλάδα συστήνονται πολύ πρωτότυπα: είναι εξαρχής ταυτισμένες. Ομοούσιες. Γιατί δεν μπορεί κανείς να μην εντοπίσει το φαινόμενο αυτό μέσα από την αντιφατική, κοινωνική μας συμπεριφορά, σε ένα σκηνικό όπου οι ήρωες είναι θύτες και θύματα ταυτοχρόνως. Χαρακτηριστικό πεδίο εκτύλιξης του συγκεκριμένου «έργου»: η οικολογία. Για του λόγου το αληθές: συχνές κινητοποιήσεις κατοίκων διαφόρων περιοχών για τη μόλυνση του περιβάλλοντος, για την επιβάρυνση του οποίου συνυπεύθυνοι είναι οι ίδιοι με τα αυθαίρετα, την παράνομη κυκλοφορία ακατάλληλων οχημάτων, τους εμπρησμούς δασών, τις καταπατήσεις, τη ρύπανση κ.λπ.

*

Μπορεί η εικόνα η οποία παρομοιάζει με την ποίηση με ανάπτυξη στίλβοντος ποδηλάτου να χρωματίζει αυτή την τέχνη με εντυπωσιακή εξωστρέφεια, αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι πρέπει να την εκλάβει κανείς ως αφορμή μιας, άνευ ορίων, «ποιητικής κατανάλωσης». Το γεγονός ότι η ποίηση είναι περιθωριοποιημένη στην εποχή μας επιτονίζει τη μονήρη φύση και τον ασκητικό της χαρακτήρα. Οι ποιητικοί αγώνες σε άλλες, μακρινές περιόδους, λειτουργούσαν διαφορετικά. Το καθημερινό, με άλλα αιτήματα, επέτρεπε στην ποιητική γλώσσα και αρμονίες. Να είναι, σε κάποιο βαθμό, αν όχι κανόνας ζωής, τουλάχιστον ελκυστική ουτοπία.

Σήμερα φλερτάρει με το ευτράπελο κάθε προσπάθεια να διαχειριστούμε με όρους managment την υπόθεση της ποιήσεως στην αγορά, ταυτίζοντάς την με οποιοδήποτε αναλώσιμο προϊόν. Παρ’ όλ’ αυτά, κάποιες πρωτοβουλίες, (των οποίων οι εμπνευστές θυμίζουν με την κινητικότητά τους τον πάλαι ποτέ θεατρικό επιχειρηματία Θεόδωρο Κρίτα, ειδικευμένο στις μετακλήσεις καλλιτεχνών) φτιάχνουν τη χαρωπή εικόνα προσκοπικών εκδηλώσεων. Η προτροπή «Διάβασε κι εσύ ένα ποίημα, δεν είναι δύσκολο» αποκαλύπτει πρωτοβάθμιες αντιλήψεις ή πανηγυρικές διαθέσεις.

Η καταιγίδα των παρουσιάσεων, με διάφορες, όπως πάντα, αφορμές ζωντανεύει τα πατάρια των μπαρ, τα καφενεία, τα βιβλιοπωλεία. Το Γκάζι και του Ψυρρή γίνονται σχολεία λυρικής παιδείας. Πρόκειται, όπως καταλαβαίνει ο σοβαρός αναγνώστης, για έναν ανοικονόμητο πλεονασμό. Ο αναχωρητικός λόγος της ποιήσεως (και η «αγοραφοβία» της), στοιχείο που θα μπορούσε να προάγει ποιότητες, υποβιβάζεται σε ένα κλίμα αναψυχής. Η μόνη δικαιολογία είναι η σεσημασμένη «αθωότητα» των οργανωτών και η αγαθή προαίρεση των μετεχόντων.

Στα αφιερώματα που κάνει το «Δ» στις σημαντικές φωνές της νεοελληνικής γραμματείας το πορτρέτο του Κώστα Καρυωτάκη διεκδικεί, ασφαλώς, μία από τις πρώτες θέσεις.

Η καλλιτεχνική και ιδιωτική παρουσία του δημιουργού των Νηπενθών που έδωσε πλείστες όσες λαβές για συζητήσεις και, κυρίως, αμφισβητήσεις στο χώρο της κριτικής, συνεχίζει ακόμα να προκαλεί αμείωτο ενδιαφέρον. Λανθάνει μέσα στο χρόνο η αντίληψη ότι η δραματική συνάντηση της χειρονο­μίας του αυτοκτόνου της Πρέβεζας με την πεισιθάνατη ποίησή του, που γέννησε τον παραφιλολογικό μύθο του ιδανικού αυτόχειρα, παραμένει μια οιονεί δυσκολία στην ψύχραιμη προσέγγιση του φαινομένου «Καρυωτάκης».

Τα δημιουργικά βλέμματα, όμως, εκείνων που επιδοκιμάζουν την ποίηση του Καρυωτάκη και τη συνδέουν με τα συμφραζόμενά της, αποφορτίζοντάς την δηλαδή από το συγκινησιακό, παραλογοτεχνικό της χαρακτήρα, εδώ και πολλές δεκαετίες πληθαίνουν. Παρόμοιες προσεγγίσεις επιζητήσαμε, με την πρόθεση να συνεισφέρουν τα σχετικά κείμενα (ένας συνδυασμός νέων και παλαιών αναγνώσεων), σε μια επανεκτίμηση ενός έργου που κατόρθωσε να συνομιλήσει άνετα με το χρόνο.

Η προσφορά της καρυωτακικής ποιήσεως μπορεί να συνοψισθεί σχηματικά στο γεγονός που έχει ο βηματισμός και το βάρος του λόγου. Ο μινιμαλισμός της γλώσσας και γενικά οι, εκ πρώτης όψεως, εκφραστικές της «ευκολίες», ένας πρώιμος αντίλογος στην παλαμική μεγαλοστομία της εποχής, αλλά και στη χαμηλόφωνη νεοσυμβολιστική παραγωγή του Μεσοπολέμου, έχουν αποδειχθεί ανθεκτικά διαπιστευτήρια μιας «διαταραγμένης», ποιητικά, φωνής. Γιατί μπορεί ένα είδος προκλητικής ειρωνείας, με βάση τον αντισυμβατικό, «πρόχειρο», στίχο να κυριαρχεί στην καρυωτακική πρόταση, όμως οι αναπνευστικοί ρυθμοί και η αίσθηση του δραματικού, που κρύβει και η πιο γελοία απόχρωση του γίγνεσθαι, δίνουν στο σύνολο αυτής της ποιητικής βαρυσήμαντη διάσταση.

Ο Καρυωτάκης, με άλλα λόγια, παραμένει ένας πρόδρομος, που πέτυχε να σαρκάσει εύστοχα το παραδοσιακό ύφος, υιοθετώντας με γνώση μια ελεγχόμενη αποδιοργάνωση των γνωστών στην εποχή του πρακτικών. Σε αυτό συνέβαλε η εξομολογητική, αυτοσατιρική του διάθεση, αλλά και η γενικότερα απαξιωτική στάση του απέναντι στην ψευδαίσθηση για τη σωτήρια αποστολή της Τέχνης. Έτσι, μορφή και περιεχόμενο αρμονικά ταυτισμένα (όπως συμβαίνει στις ευτυχείς περιπτώσεις) πρότειναν ένα έργο γνήσια υπαρξιακό μέσα στον κλαυσίγελω.