Ένας σκεπτικιστής του 20ού αιώνα

-

ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΚΑποια σημαντική μορφή της διανόησης του 20ού αιώνα που να μην διασταυρώθηκε με τον Άρθουρ Κέσλερ. Επίσης, δεν υπάρχει σημαντικό πνευματικό κίνημα στο οποίο ο Κέσλερ να μη συμμετείχε ή να αντιτάχθηκε σ’ αυτό. Από υποστηρικτής της ριζοσπαστικοποίησης του εκπαιδευτικού συστήματος και της φροϋδικής ψυχανάλυσης πέρασε στον Σιωνισμό και τον Κομουνισμό, από το κίνημα του Υπαρξισμού, στην παραψυχολογία και το δικαίωμα στην ευθανασία. O σημαντικός ούγγρος συγγραφέας, γοητεύτηκε από κάθε φιλοσοφική ιδέα της εποχής του, σοβαρή ή μη, πολιτική ή όχι.

Η πίστη του στην ιδέα του Κομου­νισμού τον οδήγησε να αγωνιστεί στον ισπανικό εμφύλιο και να ταξιδέψει στη Σοβιετική Ένωση. Ο φιλοσιωνισμός του τον οδήγησε να παραμείνει για ένα διάστημα σε κιμπούτζ, κοντά στη Χάιφα. Σε διάφορες φάσεις της ζωής του υποστήριξε τη χρήση της βίας, είτε προσπαθώντας να επιφέρει την κομουνιστική ουτοπία είτε για να βοηθήσει στη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ. Ακόμα και όταν στράφηκε κατά όλων αυτών, καθώς και των παλιών του φίλων, το έπραξε με εξαιρετικό ζήλο και πάθος. Άλλωστε, ο συγγραφέας που έγραψε Το μηδέν και το άπειρο είναι ευρύτερα γνωστός ως αντικομουνιστής παρά για το αντίθετο.

Οι εμμονές, η γεμάτη πάθη όσο και ταραχώδης ζωή του, οι θυελλώδεις σχέσεις του με τις γυναίκες, ο αλκοολισμός του, αποτυπώνονται ανάγλυφα σε μία καινούργια και συναρπαστική βιογραφία από τον συγγραφέα Μάικλ Σκάμελ, βιογράφο τής δικαίως αναγνωρισμένης βιογραφίας του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, η οποία μόλις κυκλοφόρησε στο εξωτερικό. Ο Σκάμελ «ακολούθησε» τα βήματα του Κ. σε 14 χώρες και σε 3 ηπείρους, πήρε συνέντευξη από εκατοντάδες ανθρώπους και μελέτησε μεγάλη ποσότητα αρχειακού υλικού και ντοκουμέντων της εποχής, ώστε να παραδώσει ένα ογκώδες αλλά ρέον έργο υψηλής ιστορικής, όσο και λογοτεχνικής αξίας, για την πληθωρική αυτή μορφή του περασμένου αιώνα. Να προσθέσουμε ότι το πιο γνωστό έργο του –μετά τη Φάρμα των ζώων του Όργουελ–, υπήρξε ίσως μία από τις κύριες αιτίες που το γαλλικό κομουνιστικό κόμμα δεν κατάφερε να πάρει την εξουσία, παρά τις μεγάλες πιθανότητες που συγκέντρωνε την εποχή που κυκλοφόρησε Το μηδέν και το άπειρο.

Αυτή η εξονυχιστική μελέτη του υλικού από τον Σκάμελ ίσως να εξηγεί και το μεγάλο διάστημα που μεσολάβησε από το 1984 (χρονιά που εκδόθηκε η βιογραφία του Σολζενίτσιν) μέχρι τη βιογραφία του Κέσλερ: Όλα τα πρόσωπα και οι χαρακτήρες του βιβλίου φωτίζονται πολυπλεύρως, με τις αρετές και τις αδυναμίες τους. Παράλληλα, ο συγγραφέας φροντίζει να δώσει έμφαση σε παραγνωρισμένες πλευρές του έργου του Κ., όπως π.χ. το δημοσιογραφικό, το οποίο στην εποχή του ήταν τουλάχιστον τόσο σημαντικό όσο εκείνο του Όργουελ: το βιβλίο του Scum of the earth, γραμμένο το 1941 και αμετάφραστο ακόμη στα ελληνικά είναι, για το συγγραφέα της βιογραφίας, αποκάλυψη, εξαιρετική μελέτη, επίκαιρη και διαχρονική, για την αδυναμία της Γαλλίας όσο και των άλλων ευρωπαϊκών κοινωνιών να αφομοιώσουν τον «άλλον», τον μετανάστη, στους κόλπους τους.

Αυτή, λοιπόν, η βαθιά αντισυμβατική μορφή, της οποίας η ζωή και το έργο είναι ταυτόσημη με τον 20ό αιώνα, δημιούργησε στενές φιλίες αλλά και βαθιές έχθρες με όλες σχεδόν τις μεγάλες μορφές: τους Μαν, Σαρτρ, Μποβουάρ, Μπρέχτ, Καμί, Ντίλαν Τόμας, Όργουελ. Ο Κ. έχει να επιδείξει ένα εξαιρετικά πλούσιο συγγραφικό έργο το οποίο περιλαμβάνει εκτός από μυθιστορήματα, δράματα και αυτοβιογραφικά έργα. Η ιστορία του αρχίζει από τη γέννησή του στη Βουδαπέστη (μία από τις δύο πρωτεύουσες της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας), το 1905, μέχρι την ένταξή του στο γερμανικό κομουνιστικό κόμμα και τη συμμετοχή του στο κίνημα του Σιωνισμού, στο πανεπιστήμιο της Βιέννης. Στη συνέχεια γράφει για τον Ισπανικό Εμφύλιο, αλλά επίσης πολλά επιστημονικά και ταξιδιωτικά έργα, καθώς και συλλογές δοκιμίων. Αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμα και σε προχωρημένη ηλικία, ο Κ. συνέχιζε να δίνει διαλέξεις σε πανεπιστήμια, εντυπωσιακές για τα ακροατήρια των νέων, μεταξύ των οποίων, τότε, και ο Σαλμάν Ρουσντί.

Γιατί όμως μια τόσο σημαντική φιγούρα μοιάζει ξεχασμένη σήμερα από την παγκόσμια λογοτεχνική κοινότητα, αν και ο Κ. υπήρξε κάτι πολύ περισσότερο από συγγραφέας ενός και μόνου πετυχημένου έργου; Ο Σκάμελ θεωρεί ότι ο εκκεντρικός και οξύθυμος χαρακτήρας του Κ. –που τον έφερε από νωρίς σε ρήξη με τους «μεγάλους» φίλους του–, καθώς και η έντονη ενασχόλησή του σε μετέπειτα στάδιο της ζωής του με την παραψυχολογία, έβλαψε τη φήμη του στους διεθνείς λογοτεχνικούς κύκλους. Το τελικό, όμως, χτύπημα στην υστεροφημία του ήταν σίγουρα ο τρόπος με τον οποίο διάλεξε να δώσει τέλος στη ζωή του, το 1983. Η αυτοκτονία του, μαζί με την τρίτη κατά σειρά σύζυγό του, Σίνθια, αφού είχε αρρωστήσει, 4 χρόνια πριν, με λευχαιμία. Ο Κ. ήταν τότε 77 ετών και τα έργα του είχαν πάψει από καιρό να είναι εμπορικά, όμως η Σύνθια ήταν 55 ετών και έχαιρε άκρας υγείας. Ο θάνατός της προκάλεσε την αγανάκτηση του κοινού, επειδή υπήρξε έντονη η υποψία ότι ο Κ. σε μια προσπάθεια εντυπωσιακής εξόδου από τη ζωή, είχε εξαναγκάσει τη γυναίκα του, στην οποία φαίνεται ότι ασκούσε μεγάλη επιρροή, να τον ακολουθήσει και στον θάνατο.

Παρόλο που τα τελευταία του χρόνια καλύπτονται από ένα πέπλο αμφισβήτησης, ο συγγραφέας της βιογραφίας δεν ψάχνει δικαιολογίες και δεν προσπαθεί να χρυσώσει το χάπι για τα λάθη του Κέσλερ. Πρόθεσή του είναι να βοηθήσει τη λογοτεχνική του φήμη ώστε να ξανασυστηθεί σε ένα σύγχρονο ακροατήριο: o Σκάμελ, με το να ανασυστήνει το ιστορικό σκηνικό στο οποίο ο Κ. έζησε και δημιούργησε, και τοποθετώντας τον ήρωά του στις μεγάλες διαμάχες του 20ού αιώνα, φωτίζει καθαρά την προσωπικότητα και το λογοτεχνικό έργο.

Απόδοση για το «Δ»

ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

Το κείμενο αυτό θα δημοσιευθεί στο προσεχές τεύχος του Δέντρου (Νο 175-176), Αφιέρωμα στον Κώστα Καριωτάκη. Ο ηθοποιός Ηλίας Λογοθέτης διαβάζει ποιήματα και πεζά του ποιητή, σε ένα CD που θα περιέχεται στο τεύχος.